Ngaa Manami ang Magluto sa Dapog Gamit ang Kahoy nga Gatong ni Agnes Espano-Dimzon

Sadtong nagligad nga semana gintrangkaso ako. Kanami lang kontani maghigda kag magtulog bilog nga adlaw. Apang sa ano nga swerte nga wala nakabalik ang amon timbang kay may namatyan sa ila balay. Ti kay may ginapaabot kami nga bisita sang adlaw nga ato, napilitan ako magbangon kag magluto sang amon panyaga. Naglaga ako sang karne nga may petsay, patatas kag sab-a nga saging, nagtig-ang sang kan-on kag nagsugba sang bukaw-bukaw. May yara gas stove sa sulod sang balay nga makapahapos kontani sang akon pangabuhi. Apang mas gingusto ko ang magluto sa gua sa amon kusina nga payag bangod nanamian gid ako maggamit sang dapog kag kahoy nga gatong.

Wala labot nga mahumot kag mananam ang pagkaon nga naluto sa kahoy nga gatong, nanamian man ako maghaklo sang aso halin diri. Ambot, kay bisan hambal nila nga nagapadugang sang ubo sa nagamasakit ang aso, nagabulig ini iya patawhay sang akon pamatyag. Nanamian ako sang baho sang aso halin sa kahoy. Halin pa sang bata ako nanamian ako magdabok sang mga laya nga kahoy kag dahon agud magtinlo sang palibot kag magtabog sang lamok (bisan pa may naga-adbokasiya na batok sa pagdabok bangod mas maayo kuno nga pabay-an lang nga madunot ang mga laya nga dahon kag hilamon agud gamiton nga abono). Ti gulpi ako nagpagsik, kag sang ugto na, daw nadula man ang akon trangkaso.

Madumduman ko pa sang nagsugod ako tuon magluto sang gamay pa ako. Ginpahimuan gid ako ni nanay sang tayhop ukon isa ka buko sang kawayan agud gamiton sa paghuyop sang kahoy kon mapatay ang kalayo. Kon didto ako sa balay sang lola ko malapit sa uma, ginatudluan niya man ako maggisa sang ahos, sibuyas kag kamatis. Kanami gid sang kahumot sini. Ukon ang magsugba sang ginamos sa baga pagkatapos tig-ang. Daw matulo ang laway ko sa pagpanumdom kon ano kanamit magduon sang sinugba nga ginamos nga ginsawsaw sa sinamak sa kan-on nga nagaaso-aso kag ihamal sa baba, kag kuyaban sang kamot ang baba bangod daw mapaso ini sa kainit.

Apang wala labot sa maayo nga pamatyag kag manamit nga pagkaon, para sa akon ang pagluto gamit ang kahoy nga gatong makabulig man sa pag-amlig sang aton natural nga palibot kag dunang manggad.

Ngaa?

Ang kahoy nga panggatong, kon ikumpara sa LPG ukon liquefied petroleum gas wala labot nga di hamak mas barato, renewable pa. Buot silingon, indi ini maubos bangod ang kahoy mahimo matuod utdon apang nagatubo ini liwat. Kag mahimo kita magtanum sang kahoy, basta may yara lugar sa aton ugsaran kag palibot. Mas matipig man ini sa uling bangud basta may yara lang kahoy sa palibot may yara gid kita mahimo nga gamiton. Ang uling doble ang enerhiya nga gamiton bangod makaduha gid ini nagakinahanglan sang pagsindi, sa paghimo sini kag kon pagagamiton na sa pagluto.

Ang LPG naman ginahimo gamit ang langis nga ginamina halin sa idalum sang duta. Kag indi tanan nga parte sang kalibutan may yara minahan sang langis. Ini masami lang makuha sa mga pungsod didto sa Middle East kag Africa. Gani nga kon may kon ano nga problema didto katulad abi sang giyera kag ano pa nga katublagan, nagatimbuok man ang presyo sang langis sa iban nga parte sang kalibutan pareho diri sa Pilipinas. Masyado na gid kita nagasalig sang aton pangabuhi sa langis. Ano abi ang matabo kon mag-abot ang tion nga ini maubos na ukon indi na kita pagbaligyaan sang mga pungsod Arabo bangud kulang sa sa ila kinahanglanon ang ila ginaprodukto nga langis?

Ang mga mangin-alamon nagahambal nga ang deposito sang langis sang bug-os nga kalibutan indi na makalab-ot sa singkwenta pa ka tuig. Gani subong, madamo sang naga-adbokasiya para sa alternatibo nga kuluhaan sang enerhiya. Kag isa na diri ang paggamit sang kahoy sa pagluto sang pagkaon.

Kanami panumdumon nga wala labot sa manamit kag mananam nga pagkaon kag matawhay nga pamatyagan, ang paggamit sang kahoy bilang panggatong nagabulig man paseguro nga magalawig pa ang aton kabuhi sa ibabaw sining kalibutan.