“Ang Alimango sa Bakhawan” ni Mike Orquejo (Sugidanun Pambata)

Ang Alimango sa Bakhawan
Mike Orquejo

Sa baba kang suba sa sangka marayu nga isla, may higante nga alimango nga nagauli sa bahul nga puno kang bakhaw. Bulbulanan dya kag mala-labador ka bahol ang anang lukaba. Lapad kadya ang anang mga kamuy nga daw mga bugsay kun maglangoy sa tubig. Sa dalum kag marabong nga bakhaw ang anang balay nga himo sa mga sanga kag mga lagas nga dahon.

Migo kang mga bata ang higante nga alimango. Nagasakay sanda kadya sa anang likod kun magsaylo sanda sa pihak nga suba nga madalom ang tubig. Kun mag-ani ang mga mangunguma sa baryo, may huray nga paray ang alimango. Kun may madungka nga baroto, ginahurayan tana kang mga mangingisda kang andang mga hulik. Pasalamat dya kang mga tumandok hay ang higante nga alimango ang nagapaandam kananda kun san-o may bagyo, kun san-o magtaob, kag kun san-o magbaha. Ginatudluan man kang alimango ang mga mangingisda kun diin ayon
mamanunit kag kun diin matablog kang andang mga pukot sa dagat.

Ginasagod gid kang mga tumandok ang bakhaw nga baralayan kang higante nga alimango para indi diya magsaylo sa pihak nga isla. Ginatabog nanda ang mga kanding kag mga baka nga tuyo mangrahab sa bakhawan. Ginahunol nanda ang mga liso kadya para indi maanod kang balud. Ginabul-an man nanda kang mga tagimtim ang mga magagmay nga bakhaw para indi dya maluo kag mapatay. Mga laya lang nga sanga ang andang ginabuol para igatong.

Sa kaiping nga mga isla, ginawaswas kang mabaskog nga hangin kag daragkul nga balod ang mga pamalay kun tag-ururan hay wara sanda ginapaandaman kang higante nga alimango. Nahadlukan ang mga taga-baryo nga matabo man kananda ang mga kasablagan kun wara run ang higante nga alimango.  

Sangka adlaw, may nagdungka nga manuglibod kang kuron sa baryo. Gintipunan tana kang mga tumandok sa binit kang baybay. Duro ang anang mga baligya – kuron, karaha, luwag, kalderin, mga sartin nga pinggan kag baso kag mga  burung-on nga tasa.

May dara man tana nga kalan nga pwede hara-hakwaton. Pinasahi gid ang kalan nga anang baligya hay wara tana ginagatungan kang kahoy. Ginagatungan dya kang gatong nga itom, wara nagaaso kag indi run kinahanglan huyup-huyupon. Matimgas ang kudot kang itum nga gatong gani nasadyahan gid ang mga taga-baryo. Ginbakal nanda tanan ang kalan kang manuglibud.

Pero indi kamaan ang mga taga baryo maghimo kang gatong nga itom. Gani nagpatudlo sanda sa manuglibod kang kuron bag-o dya nagsaylo sa pihak nga isla. Hambal kang manuglibod, matapas sanda kang  puno kang bakhaw, utdon-utdon kag hantal-hantalun, dayon tabunan kang ramay o kun dagami ang nahantal nga mga kahoy bag-o tampukan kang lupa. Pagkatos sindihan sa surugnudan hasta nga magkudot kag mag-aso. Kun wara run nagaaso ang mga hinantal nga kahoy, pwede run dya ukayon kag makabuol run kang itum nga gatong.

Dali dali nga nagpati ang mga taga baryo. Una, nagtapas sanda kang duro-duro nga sanga kang bakhaw. Ginsunod ang gintugyan kang manuglibod kag pagkatapos kang anum ka adlaw, nakahimo sanda kang itom nga gatong. Madasig nga nagrapta sa bilog sa pulo ang bag-o nga gatong. Natun-an man nanda kun paano maghimo kang kalan nga pwede harahakwaton. Nasadyahan gid ang mga tumadok maggamit kadya hay wara dya ti aso kag indi run kinahanglan huyup-huyupon.

Nagrapta sa pihak nga mga isla ang hinuring huring parte sa itom nga gatong nga wara na nagaaso kag indi run kinahanglan huyup-huyupon. Duro ang mga pangayaw nga gusto man maggamit kang gatong nga itom kag kalan nga pwede harahakwaton.  Gani nagbira-bira himo ang taga baryo kag ginabaylo dya kang isda kag mga humay sa mga kaiping nga isla. Tag-irinit kato kag mayad pirme ang tiyempo. Nalipatan kang mga taga baryo ang higante nga alimango nga nagakasubo hay dasig nga nagaubos ang bakhawan.

Nag-abot ang tag-ururan kag nagwaswas ang una nga uran kang Mayo. Mabaskog ang uran kag nagdalu-do ang suba. Nagkaraanod ang mga baka kag karbaw sa taramnan. Naghampak ang mga bahul nga balud gani nagkarapukan ang mga balay sa binit kang baybay. Duro ang nadura nga mga mangingisda sa lawod tungod mabaskog ang hangin. Nagkinaran-karan ang mga tawo. Ginpangita nanda ang alimango sa bakhaw. Urihi lang nanda namas-angan nga kalbo run gali ang bakhawan. Kag wara run ang balay kang alimango. Nagbasulay ang mga tumandok. Ginbasol nanda ang kalan. Ang iba nagkuon nga may pagkademonyo ang gatong nga itom. Pero ang kalabanan, sa manuglibud kang kuron ginpaupok ang kaugot.

Pagkatapos kang una nga uran kang Mayo, ginpangita kang mga taga baryo ang higante nga alimango. Wara dya sa suba, wara man sa gibungan. Haros ginsuhot run nanda ang tanan  nga kweba pero wara run ang higante nga alimango.

Indi maman-an kang mga taga baryo kun ano run ang himuon nanda. Pat-ud nga sa masunod nga mga uran, magkarapukan liwat ang andang mga balay, malumos sa tubig ang andang mga taramnan kag gamay lang  ang mahulik nanda nga isda. Wara run ti alimango nga magiya kananda. Gani naghambal ang baryo kapitan nga mananum sanda kang bakhawan. Basi pa lang bay nga kun may mabalayan run ang higante nga alimango, mauli run dya sa baryo.

Sa adlaw mismo nga to, nagpananum ang taga baryo. Nagligad ang mga inadlaw kag mga binulan, wara gihapon ti alimango. Nagligad ang sangka tuig, gamay gihapon ang mga bakhaw, wara gihapon ti higante nga alimango. Bahul gid ang kangusol kang mga tagabaryo. Indi gali dali-dali magbalik ang mga bakhaw. Pira lang kaadlaw nanda diya ginpukan kag ginhimo nga gatong nga itom. Tinuig gali dya kun magtubo. Darwa, tatlo ka tuig, may mga gagmay nga alimango nag-abot sa bakhawan. Sa ikaapat nga tuig, may mga magagmay nga isda kag mga gagmay nga pispis nga nag-uli sa bakhawan.

Sa ikalima nga tuig, may nakakita kang likod kang mala-balde nga alimango nga nagalangoy langoy sa suba. Naghinugyaw ang mga taga baryo. Gamay na lang nga mga tinuon, basi magbalik run ang mala-labador nga alimango. Human run man gawa ang andang sakripisyo kada mag-uran kag maghuyop ang mabaskug nga hangin. Wara run sanda nagliwat mangahas maghimo kang itom nga gatong.

-Tapos-

Taga-Caridad, Hamtic, Antique kag nag-eskwela sa: Hamtic Central School, Baguio City National High School, kag UP in the Visayas sa Miag-ao, Iloilo diin tana nagtapos kang BA Sociology-Economics. Naga-obra tana kadya bilang Research Assistant sa proyekto kang UP Visayas parte sa mangrove reforestation.

Mahilig tana sa linapwahan. Naga-blog man tana kag kamaan kang basic search engine optimatization (SEO) kag nasadyahan gid sa google.

Featured Image: Ilustrasyon ni Mike Orquejo