Sa Whole Foods sa Seattle

Bahul nga balita sa Amerika; sa Ferguson, Missouri, umpisa kang Agosto 9, ang pagpusil kang sangka pulis kay Michael Brown, 18 anyos nga itum nga tin-edyer. Suno sa akun nabasahan nga mga artikulo kag nalantaw-batian sa CNN, nagdaba-daba ang kaugut kang mga taga-Ferguson indi lamang bangud isara ruman ka itum nga laki ang napatay kundi bangud man napabay-an sa paghuray-adan sa kainit kang udtong-adlaw ang bangkay kang tin-edyer kag militarized ang deskripsyon kang aksyon nga nangin sabat kang kapulisan kag ginatago ang identidad kang police officer nga nakapusil.

Bukon amo dya ang una, kag indi mangin urihi nga kaso sa tunga kang itum nga tawo kag puti nga pulis sa Amerika. Ginapatihan man gani kang mga ka-simpatiya ni Barack Obama nga duro sa anang mga problema bilang presidente, ilabi na angot sa mga Republican, ang tuga kang disgusto kana bangud sa anang panit kag itsura, bisan pa ang matuod, puti anang nanay.

Ginsundan ko nga may pinasahi nga interes ang kaso ni Michael Brown bangud indi na lang teorya ukon konsepto nga na-engkuwentro ko sa sulod kang klasrum ang racial discrimination. Nagapasalamat ako nga sa pagbalik-balik ko sa Amerika umpisa kang 2012, wara ako it makaharangyus nga naagyan bilang Asyano. Pero may ginatawag nga latent racism. Amo dya ang mga patago, pasimple, ukon daw sa wara lang it kaso ukon malisya pero hay nagatuga kang indi pagka-arangay kag kon amo, pagkadehado kang isara ka tawo ukon grupo kang tawo. Parehas abi sa pila sa immigration sa airport.

Ang imong kumpyansa nagadepende sa klase kang imong visa, citizenship, kag lahi. Ukon sa sangka pungsod, bisan parehas kamo nga pangayaw, kun ang imaw mo tana puti, mas privileged tana kaysa kanatun nga Asyano. Bisan kanatun nga mga Asyano, sa tunga kang Pinoy kag Singaporean, kita ang naba sa panuruk kang kalibutan.

Kang pagpa-Amerika ko kadyang Hunyo, airport kang Portland ang akun nangin entry point. Domestic connecting flight na lang halin rugya paagto sa Seattle, Washington, akun orihinal nga destinasyon. Kulbaan gihapon ako; paranoid, actually, amo nga gapaniguro: may dara ako nga certificate of employment, latest ITR, latest contract of lease sa ginadayunan. Salamat kag nangin smooth ang proseso. Pero may iba nga Filipino, bisan may edad run, ang na-subject sa 2^nd screening. Pag-abot sa Customs, abaw, kabuhay. Istrikto sanda ilabi na sa mga Asyano. May poster kang mga bawal kag first time ko dya nakita: ang picture kang sachet kang Magic Sarap! Naham-ut man ako. Man-an ko nga guilty gid kita rugya kadya.

Pero ano ang threat sa seguridad kag ikaayong-lawas kang Magic Sarap? Ang dapug kang atun sinigang kag adobo?

Anyway, sa Whole Foods sa Seattle: sa elevator halin sa parking lot: may nakadungan kami nga may-edad nga bayi, puti. Bugno na kanakun: “Nice heels.” “Thank you,” sabat ko nga nagayuhum. Dugang na pa, sigurado tana nga bukon ako taga-Seattle; nga nagabisita lang ako. Nadumduman ko nga naka-huod ako antes magbukas ang elevator kag magsipak kami kang dalan. Dumduman ko man, ilabi na kadya bangud sa kaso sa Ferguson, ang nangin reaksyon kang akun host, sangka itum: nga nahambal ‘tu kang bayi nga puti bangud sa anang daw-indi-makapati nga pamensarun nga ang sangka bukon puti nga parehas ko nagasuksok kang manami kag marahalun nga heels, kag naga-shopping kag naga-grocery parehas nanda nga mga puti sa Whole Foods.

Wara ko gid tana dya napensar. Para kanakun, sinsero ang pag-compliment kang bayi, hay tuod gid man nga nami akun sapatos.

Clarks. Stylish. Leather. Blue. Sa Amerika bay ako maagto, s’yempre, kita nga Pinoy, ang the best ang balon. Kag kun naga-heels ako mag-malling sa Manila, andut indi sa Amerika? Pero hay rugto kabay, praktikal ang mga tawo: convenience. Kalabanan kananda naka-flat kag rubber shoes (Luwas lamang sa New York City kag sa Los Angeles diin duro imong makita nga trendy kag fashionable nga mga tawo).

Pero ang akun host, nga itum, bisan sa California tana nabata kag American gid, African-American ang klasifikasyon kana. Black American. Amo kuno nga gusto na kun nagabakasyon tana sa Europe, hay rugto, American lang gid tana. Indi hyphenated American. Sa sangka upscale small town city sa suburb tana nagauli. Primarily sangka white neighborhood. Linong, wara it nagalagaw luwas lamang sa sarakyan nga nagarulubas. Rugyan ang pamatyag mo, kag pagpati, nga sa sangka safe nga lugar ikaw. Kapin pa hay nami ang mga balay – cottage-like – kag ang mga ugsadan amo ang ginatawag nga manicured lawn. Labaw sa tanan, nagapamukad ang mga bulak nga kamahal rugya kanatun.

Sangka hapon ginlagaw na ako sa rapit nga lake. Naagyan namun ang apartment complex nga ginaistaran kang imul nga mga Amerikano, nga kalabanan mga itum, Latino, Asyano. Nakita ko ang mga daw kahon nga balay, ang mga balay nga may karito, ang mga wara it balay ukon homeless. Nakita ko ang mga daw umang-umang nga nagapanaw sa karsada, ang mga laki nga itum kag puti nga luslos ang pantalon kag gurisnay ang bayo, ang mga bayi nga nagatirindi ang buhok kag kaharadluk ang itsura nga siguro kun nagapanaw ikaw sa dalan kag ikaw lang isara, mahadluk gid ikaw. Nakita ko ang mga hayub-hayub nga baraligyaan kang mga surplus kag baratuhon nga mga gamit kag pagkaun.

Nakita ko ang amo dya nga bayhon kang Amerika. Nahangpan ko kun andut ang iba sa atun mga kasimanwa buhay kag makauli rugya, ukun indi makauli, ukun bisan pa gusto mag-uli, indi run mag-uli. Mapatihan ko kun andut dali natun mapensar nga delikado dyang sahi ka mga tawo, parehas man sa pagtratar natun sa mga mas imul kanatun rugya, kag kun amo, ang kahapus lang sa pira kanatun nga may poder kag gahum, sa pag-eliminate sa mga ginapatihan natun nga eyesores kag threat sa peace and order.

Bangud maysarang ang akun host, mabakal na ang anang seguridad sa sangka manani kag linong nga lugar. Pero sa pagguwa na sa mas malapad nga lugar – sa adlaw-adlaw nga reyalidad – indi na mapanghiwala nga pas-an na man ang bug-at kang labug nga kasaysayan kang persekusyon sa anang lahi. Lain tana sa ordinaryo nga mga itum, pero sa gihapon, itum tana kag bukon puti. Amo dya nga amo tu tana ang pagbasa na sa bugno kang bayi nga puti kanakun. Kag akun man takun nga nagabisita lang, sinsero man ‘tung babayi ukun halimbawa kang latent racism anang komento, sarangan ko tapikun, nga daw yab-uk nga nagdukut sa akun panit; indi makaawat sa akun pagpanaw. Bangud nagalubas lang takun. Mahambal mo nga mayad lang gid man nga nagabisita lang.

Mahambal bala nga dyang bagay nagadepende lang, kon amo, sa atun attitude tuhoy rugya? Tuod man gid ang racial discrimination. Kag primarily, ang atun lahi ang nagadetermina ka atun class ukon economic power sa global nga entablado kang pagpangabuhi. Kun may social mobility man, rugyan kita sa mga giha: sa mga espasyo nga bukon-rugya-bukon-rugto; lain-run-tanum-sa-amun-mga-kalahi-pero-lain-man-sa-gihapon-sa-mga-puti. Kag ang mga maysarang nga itum, brown, yellow ang panit nagapanghikay man sa mga imul nga puti; sa mga ginatawag nga white trash.

Biktima kita tanan, sa magkatuhay nga mga intensidad kag sakup, kadyang kaso.