Tapos Run Gid Man Ayhan ang Pagmulta sa Tatlo ka Pato?

Ang multa daw bahoy nga nagapamahug kanatun halin kang nagaeskwela kita hasta sa atun pagmal-am. “Mulct” sa Iningles nga diksyunaryo, ang “multa” nga atun ginausar sa Kinaray-a pareho pati ang kahulugan sa orihinal nga Latin nga laban gindara ka mga Katsila kato kag atun man nadarawat. Ang multa amo ang kwarta nga bersyon kang silot ukon pina bangud may ginhimo ikaw nga sala, may ginlalis nga kasuguan ukon wara mo mahimo ang ginapatuman kanimo nga hirikuton sa natalana nga oras ukon panahon. Makuon man natun nga ang multa isara ka pagkastigo sa imo bulsa ukon pagtampuyung sa imo ginabara-balanse nga garastuhon bangud nakasala ikaw.

Lab-as pa sa akun pinsar ang mga pagsukot kang multa sa eskwelahan kauna kon madakpan nga nagahambal kang “dialect” ukon “vernacular”. Mabaskug kato nga ginpatigayon kang gobyerno ang pagtuon kag paghambal kang Iningles. Ang medium of instruction ukon pagtudlo sa tanan nga eskwelahan kato sa bilog nga Pilipinas amo ang English. Daw ginaaningal ko pa ang panumbongon nga: “Speaking in dialect” dara tudlo kanimo kag mudlo mata ka class monitor ukon manuglista ka naga-speaking in dialect. Ini man kapalawid gid ka panumbungon na hay indi man kadiretso run ka Iningles. Ano pa ang iban kato daw nangin apa run lamang kon sa klase. Sinentimos ang pina sa kada tumanduk nga tinaga nga imo mamitlang kag ang kwarta nga natipon ginabakal kang chalk, silhig, floor wax kag coconut husk. Daw wara man ako kabati nga may ginikanan nga nagreklamo kato bangud ang tanan malyag man nga magtuon kag mag-aram ang anda’ng bata kang Ininglis. Kapin pa, ang multa makabulig sugpon sa kinahanglanun kang eskwelahan nga pirmi man ginakabos sa mga garamitun. Atun man kato nabatian ang mga harambalun nga “Inglis kinamatis”, “bamboo English” kag ‘carabao Egnlish” – bukut tadlung nga paghambal ka Ininglis pero may tuyo kag nagatinguha nga mag-Iningles.

Ugaring padayon ang pagtuon ka mga espesyalista sa edukasyon hasta nga anda nasapwan nga mas mayad gali kon ang pagtudlo himuon sa tumanduk nga hambal ukon lengguahe nga ginbahulan kang mga kabataan. Malawid nga gintun-an kag mabaskug nga ginpatigayon kang UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) ang Mother tongue-based Multilingual Education (MTMLE). Ang pagpatuman kang MTMLE nahuman sa pagpati kag pagtuon ka mga mangin-aramun sa edukasyon nga mas hapus para sa mga kabataan ang paghangup ka mga konsepto sa eskwelahan kon ang language of instruction ukon pagtudlo nagagamit kang tumanduk nga hambal ukon pulong nga anda’ng namat-an kag ginabahulan. Ang dya’ng MTMLE ginpatuman kang Pilipinas kang nagligad nga tuig. Nanguyus ang tanan sa daw angay pagbaliskad kang paya sa atun edukasyon.

Dumduman ko ang akun pagtuon basa sa Iningles kato nga laban memorization. Sa sobra nga liwan-liwan, tandaan mo ang pahina nga may drawing kang bata nga laki kag bayi nga nagasipal. Bisan wara run ikaw pagturuk sa mga tinaga kag wara nagaproseso kon ano ang nagairingud nga mga letra, nagawaswas run ang baba mo kuno abi ka basa: “This is Manuel, this is Nena. Run Manuel run, run Nena run.” Kaduro man nga mga kanta kag binalaybay ang gintudlo ka mga madre kauna kanamun sa Iningles. Gani daw namag-o gid kato ang akun talinga kang sangka adlaw, nabatian ko ang kanta ka mga bata sa eskwelahan sa tabuk namun. Naman-an ko ang tono pero lain ang mga tinaga:

Tatlo ka pato ang nakita ko
Matambok maniwang palareho
Ugaling ang isa ikog n’ya nagaalsa
Humlad ang pakpak kag magkapa-kapa.

Ang akun natun-an kag ginakanta nga Iningles:

Three little ducks I once saw
Fat one, skinny one walking to and fro
But the one little duck had a feather on his back
He led the others with a quack, quack, quack.

Sa Iningles nga kanta, una anay ang pagtuon kon ano ang “duck” kag maman-an mo nga pato bangud sa drawing ukon picture nga ipakita. Makanta sunod si Sister kag nagapamati lang kami sa tono, dayon nagaharub-harub sunod ka mga tinaga. Ang urihi nga linya laban quack, quack lang mapurotan mo hay nagaguwa nga: “Heer ur de owers wee a quack quack quack”. Bangud sa mga aksyon sa pagkanta, maman-an mo kon ano ang “fat” kag “skinny” nga kon kis-a “thin” man ang ginagamit. Ang masadya amo ang masunod nga linya sa Iningles:

Down by the river they would go
They would wiggle, they would waggle to and fro

Sa amun harub-harub nga pamatian nagaguwa ang ikarwa nga linya: “Daybid wagol, daybid wagol to and fro”. Paglipas ka mga tinuig, kadya ko lang natalupangdan kon daw ano ka dasig ang pagproseso kang utok sa pagkanta ka tatlo ka pato. Daw kirab kang kilat sa langit nga makita mo dayon ang ginatumud kang kanta. Ang utok abtik nga makaangut kang tinaga sa konsepto ukon imahen kang pato nga tatlo ka bilog nga nagakapa-kapa.

Pero indi man natun maasi-asi ang pagtudlo kanatun ka Iningles bangud nga nangin mayad man ang bunga kanatun kar-on. Laban nagapasalamat kita sa atun edukasyon kag sa atun dara nga labing importante nga armas sa atun pagpasimpalad sa kalibutan – ang paghambal, pagsulat kag paghangup kang pulong nga Iningles. Pero andut islan pa nanda dya? Ria bangud sa mga pagtuon kag paglantaw kang pagka-“exclusive” kang edukasyon, nga ang edukasyon para lamang sa mga pinili, nga ang edukasyon may dulonan gani ang iban indi makapasakup ukon mahina ang anda’ng pagpasakup.

Ang pagturuk sa atun mother tongue ukon namat-an nga hambal bilang sangka pamaagi sa pagtudlo sa mga nagaumpisa mag-eskwela nga mga kabataan isara ka importante nga lihuk ukon buruhatun. Ang katuyuan amo ang sangka “inclusive” nga edukasyon, ang wara’t pili sa pag-abay kang mga pulong ukon hambal nga tumanduk, mga pulong nga naman-an kang bata halin kang gamay tana. Ginapatihan nga ang pag-usar kang hambal nga ginbahulan kang bata sa panguna nga mga tuig kang pag-eskwela mas makapapag-un kang pundasyon sa pagsulat, pagbasa kag paghangup ka mga konsepto. Labi pa, ang pagtugru ka importansya sa mother tongue isara ka bahul nga tikang agud mapadayon ang mga “dialects” ukon “indigenous languages” sa bilog nga kalibutan. Kon ang sangka hambal ukon pulong kuno ang madura, daw angay man nga napanas ukon nadura ang ria nga kultura kang sangka tribu ukon komunidad. Kon mapag-un ang pundasyon kang bata sa ana’ng hambal, mapasiguro ang kabuhi ka ana’ng namat-an nga pulong kag kang ana’ng kultura nga ginbahulan. Sa ana’ng paghangup kang ana’ng ginhalinan, ginapatihan nga mangin mabakud ang pundasyon ukon harigi kang edukasyon kag hapus run lang ang pagdugang ukon pagsampaw kang duro pa gid nga mga konsepto samtang nagasaka ang bata sa halintang kang pagtuon. Ang ra’ng nanay nga hambal amo ang magaagubay sa nagatubo nga paminsarun kang bata hasta sa ana’ng paghamtung sa pagtuon.