1.Benson. Amo dya ang ngaran kang bus nga ga-byahe pa-Iloilo. Taga-banwa ang tag-iya. Kilala kang tanan ang drayber kag konduktor. Daw kilala man nanda ang tanan.
“Kay sin-o ikaw bata?”
“A, bata ni ano dya, taga ____.”
Ihatud nanda ikaw, bisan gabii run.
Bangud ang baryo, ang banwa, sangka bahul nga pamilya. Sangka puno kang kahoy nga Dao ang ginhalinan. Importante ang mayad nga pagtamdanay kag dya ginabuhi kang pagkabalaka sa isara kag isara.
2. Nagabi-ihan bangud naghulat pa kay amo kadya, kay amo kato hay nangompra pa sa Central Market, rugto pa sa Iznart.
Nagabagrong dyang bus patukad kang baryo mga alas kuwatro sa aga. Galibot sa bilog nga baryo. Gapondo sa atubangan ka inyo balay. “Dali lang, gapanghusay pa.” Hulaton na ikaw. Ikaw lang man mamayha sa iba nga mga pasahero, e. Te, bisan garalaway pa ukon wara nalab-ok ang natimpla nga Milo ni Nanay, bakwet ‘kaw kang bag kag magsaka.
3. Ginahulat mo dyang bus nga maglubas ukon ginaagtunan sa paradahan. Hay rugya napadara ni Nanay mo ang imo allowance. Kananda man ginapadara ang pira ka gantang nga bugas kag sipi kang saging kag kon anu-ano pa nga laswa kag prutas nga mahimo mo makaun, maraha, sa boarding house. Kananda mo man ginapadara ang sulat nga “Nay, indi ako makauli hay duro project. Kinahanglan ko daad kang dugang nga allowance…”
4. Nagahagrong — d’yan run ang Benson – sakay ang mga taga-Manila! “Sin-o mauli kadya nga pyesta?” Pamangkot kang kada isara sa baryo pira ka semana, pira ka adlaw, antes ang pyesta sa bulan kang Pebrero.
Pagsulod kang Benson, nagapirila run kami nga mga bata sa kudal. Basi bay mabungguan. Gapila gid abi? Hay may dara kabay nga tinapay ang mga taga-Manila! Lata-lata nga biskwit kang M.Y. San kag Rebisco. Gapanaug pa lang sa Benson, nagadinaguso run kang hakus kag haruk kang kamal-aman kag kabataan dyang mga liwan nag-uli nga mga Nene kag Inday kag Toto kag Ontoy kag Nonoy.
Pagsulod gid mismo sa balay, ginabuksan lagi ang lata kang biskwit kag panugro sa mga bata. Buta ang mga palad, ginaputos pati sa bayo. Pati man sa mga mal-am (hay para man sa mga bata nanda nga wara rugyan). Kon indi timo manugro ka tinapay, kumudon timo nga daluk kang bilog nga baryo. Kon wara man ikaw it dara nga tinapay, abu, daw ka kuripot man gid kanimo. Talagsa lang mauli.
Nasulat ko dya sa taga-uma@manila, mabasa sa Komposo ni Dandansoy. Pamangkot kanakun lang sangka abyan nga taga-Iloilo: hasta kadya gadara gihapon ka linata kang biskwit ang mga nagauli halin Manila? Daw naurungan man ako anay. Huod, hasta kadya, pati ang duro nga pinutos kang dulsi kag tsokolate. Rugyan gihapon, wara pagkaubos, ang gapurong nga mga bata. Wara run lang garing gahilera sa binit ka kudal.
S’yempre, ang linata kang tinapay kato, kadya, case kang beer dun para sa iba. “Talagsa lang man mag-Christmas,” hambal ka mga bugoy.
5. Para sa sangka bata, espesyal ang pag-agto sa Iloilo. Kinahanglan nami ang bayo. Naka-sapatos. Yehey! Shopping dya sa downtown para sa pamilya kang seaman sa pag-abot kang alote. Sapatos sa Sam’s?
Indi ko pat-ud, pero amo ‘to siguro ang una ko nga pag-agto sa Iloilo. Grade 4 ako. Nagbuol kang acceleration test paagto sa Grade 5. Regional Level. Sa Iloilo Central School. Dumduman ko nga rapit sa bintana akun bangko sa bilding rapit sa gate. Dumduman ko ang Mongol nga lapis, ang hasta tuhod nga medyas. Dumduman ko si Nanay nga gahulat sa sagwa. May balon kami nga tinanuk nga itlog.
Hasta kadya, gusto ko ang tinanuk nga itlog kon aga. Gusto ko man bilang balon.
Wara ako nagsuka sa bus. Wara naglingin akun ulo. Gusto ko mamintana.
6. Nakapa-Iloilo liwan ako kang Grade 5. Acceleration test ruman paagto sa Grade 6. Sa kadya, nakapasar ako. Buut hambalun, qualified para magsaylo sa Grade 6. “Aram-aram nga bata,” hambal nanda. Amo nga wara nagpasugot si Nanay. Basi kuno mabuang ako. Pero timo kara hay, ang matuod, hambal na sa daw amo kadya: “Masugot timo kara nga ma-promote sa Grade 6 nga indi ikaw rugto mag-first.” Dya kuno bangud hinablos ka sangka maestra sa Grade 6 ang consistent #1 sa honors roll.
Te, mother knows best kabay.
Te andut nga ginpabuol na pa ako ka eksam?
Te, indi timo magsakay sa Benson haw pa-Iloilo?
Mother knows best gid.
7.Dumduman ko man ang DP Liner kag ang Diana Russ. Mga taga-Anini-y tana dya. Hasta lang man sa banwa ang pondo, mga alas onse sa aga. Baybay anang ruta. Sa bahul nga balay kang tag-iya sa San Francisco, mas kilala sa orig na nga ngaran nga Dapdap (sangka kahoy man)nagapondo para sa pag-igma antes magpadayon larga pa-Iloilo.
Ka pira ka beses ako rugya kadya kasakay kang nagakolehiyo sa UPV sa Miag-ao.
8. Dumduman ko man ang pagbuol namun kang UPCAT kang hayskul. Sangka purong kami halin sa Dao Catholic High School. Adventure. Naghingga kami sa balay kang sangka paryente kang klasmeyt namun sa Tanza, Molo.
Adlaw ‘to kang paglubong ni Mama Openg, laon nga bugto ni Lola Tina, nanay ni Nanay, nga manug-istorya namun. Wara ako makahatud kana sa patyo. Kinahanglan ko mag-UPCAT. Indi pwede nga indi.
Isara sa ginapatihan ko nga mga rason andut nakapasar ako sa UPCAT amo ang paggiya kanakun ni Mama Openg. Wara’t patay ang budu-budu ko nga buligan na ako. Hmmm, may amo ako kadya nga ritwal (ka-echosan) sa pagsulat: nagadangup ako sa kalag ka akun kamal-aman nga mga busalian.
Story of my life.
9. Wara run it “bus kang banwa” kadya. Van dun ang ga-diretso byahe pa-Iloilo. Gina-hire. May sarakyan man dun ang tawo sa baryo. Mahatud sa bisan ano nga oras nga gusto na ang estudyante ukon sin-o man nga nagapa-Iloilo: sa banwa para sa San Jose, sa banwa para sa bus nga sa baybay ang ruta, ilabi na kadya nga sementado run ang karsada kag nami ang seaside view.
Gina-text run kadya ang pagpangayo kang allowance kang estudyante kanday nanay kag tatay nga gabira-bira panguma ukon pangisda. Gina-text, gina-PM sa Facebook, gina-Viber, gina-Skype sa nagapadara halin sa abroad.
10. Nadumduman ko dya bangud nakauli ako sa Iloilo kadyang weekend. Ano akon relasyon sa Iloilo? Sentro kang Panay hasta kadya. May pagpabugal ako: nami ang bag-ong airport, limpyo ang mga karsada, halos rugya run ang tanan nga sa Manila luwas sa nami nga mga bookstore kag pagguwa sa CCP, namit nga mga pagkaun sa barato nga presyo, laminday ang dalagan kang oras kag panghulag.
Amo dya ang syudad nga nagapatunga – tulay ko pauli sa Antique, pabalik sa Manila. Nami pamensaran pa dyang kahulugan kang mga tinaga kang paghulag: nagauli ako sa Antique, nagabalik ako sa Manila.
Buhay run ako wara makasakay sa bus.
Emosyonal gali dyang handumanan kang pagsakay sa bus: ang una nga pagbugtaw kanamun tanan ni Nanay sa mga kaagahon kang pagpa-Iloilo, halin kato hasta kadya, para mag-init kang tubig, magtimpla kang mainom kag pagraha kang makaun antes magpanaw.
Aaah, ang pagkahamtang kang buot, kang pensar, kang suroksurok, kang kalag nga matugro kang drayber kag konduktor kang bus ang padara nga sulat ukon pinutos sa balay, amo man ang anda padara.
Indi ruman takun magbalik sa pagsakay sa bus pauli, ilabi na kon duro ang harapitan kag buhay makaabot sa balay, bisan pa ihatud.
Pero magapabilin nga rugyan ang bus, gapurong gihapon sa linata kang tinapay kag duro pa nga pinutos. Rugyan lang ang bus nga masakyan liwan, rugyan lang, ilabi na para sa duro kanatun.
Sigurado ako nga mas rapuyot pa kaysa akun ang duro ninyo nga istorya parte sa pagsakay sa bus pa-Iloilo.
Balay Sugidanun 
16 thoughts on “Bus pa-Iloilo”