Nagapanghagad ang Prairie!

Kang Agosto 25 hasta Nobyembre 14, 2012, Honorary Writing Fellow ako sa International Writing Program (IWP) kang University of Iowa sa Iowa City, USA. Nakaimaw ko ang 32 ka mga manunulat halin sa 28 ka mga pungsod. Kadya pa lang nag-abot kanakun ang gana sa pagbalay ka mga istorya halin sa mga pinanid nga natago sa akon smartphone, laptop, kag gagmay nga nutbok. Ginalauman ko nga paagi sa dyang blog, sa dyang seksyon nga ginatawag ko “America: Snapshot,” magsirbi dya nga una nga versyon sa posible koleksyon kang mga panaysayun. Salamat sa pagbasa kag sa padayon nga suporta.

Nag-sign up lagi ako pagkakita ko kang iskedyul namun para sa riang semana nga mabisita kami sa Sabado it aga sa Erem Acreage, sangka semi-private nga prairie. Stateside dya nga baririhan sa akun pamensarun. Naga-evoke kang imahen kang pagdalagan sa tunga kang kalapadan kang mga hilamon kag gagmay nga kabulakan. Ang akun peasant dress, ukon long skirt, ginapalid-palid kang mabugnaw nga hangin. Amo man akun hasta abaga nga buhok. Daw si Julie Andrews lang imaw ang grupo kang mga bata sa “Sound of Music.”

Wara ako nagsala. Amo gid. Kag sobra pa.

Halos sangka oras nga byahe pagguwa sa syudad diin kami nadestino sa hotel kang unibersidad sa sulod ka campus. Opsyonal ang mga amo kadya nga lagaw, pero gina-encourage man bilang oportunidad sa cultural exchange, cultural literacy. May mga d’yan gid nga seryoso sa pagsulat – bangud sa andang pungsod, amo dya andang parangabuhian – te, may mga deadline sa andang publisher. Akun hay naka-research leave ako sa unibersidad kag sa sulod kang halos 12 ka tuig nga pagtudlo kag apat ka libro, gusto ko lamang i-enjoy dyang fellowship. Padayon nga productive pero wara it pressure sa kaugalingon. Nangin health conscious man ako. Isara pa dya sa rason, dyang pagbisita sa prairie, nakalinya sa paghangup ko sa pag-obserba kang eco-lifestyle, ilabi na bangud isara gilang kuno dya sa mga nabilin.

Ginsug-alaw kami kang mag-asawa nga Suzan kag Paul. Sanda ang tag-iya. Ginpasulod kami sa andang balay nga gindesinyo kag himo sa mga materyal para makatipid sa koryente kag mas magdara kang mayad nga lawas. Gabaton sanda ka mga bisita nga artist, cultural worker, writer. Nami gid, kag nagparangnamgo ako e ka kaugalingon nga modern bahay kubo sa uma, diin may pagbutlak kag pagsalup kang adlaw. May hardin ako kang kabulakan kag laswa kag herbal nga mga tanum. Sa palibot, ang kakahuyan parehas kang santol, mangga, lumboy – pili ka lang saka kon tagburunga. Kag abi-abihon ko man kamo, ang Balay Sugidanun.

Pero sige, padayon kita anay sa matuod nga hitabo: gindara kami sunod sa guwa sa likod diin nagatindug andang solar panel. Sa ingud, ang bodega kag tumpok kang layung nga kahoy, preparasyon para sa malawid nga tagraramig. Hasta manaug kami sa banglid. Nalubsan namun ang duro nga kahoy nga nagaparamunga. May mga mala-troso nga nagabatang, nahal-id sa binit kag ginapatubuan kang makul. S’yempre pa, nagaparangnamgo liwan ako nga mahimo man namun dya sa balay sa Dao.

Ay, daw nag-uli lang gid man ako sa Dao kag nagtukad sa ginatawag namun nga Igtuba sa diin amun uma. Parehas gid, may maagyan man nga suba. Wara lang garing it lake parehas kadya. Tukad-dulhog man. Gina-revive nanda dyang prairie paagi sa pagpanamun. Bangud angut sa dyang liwan nga paglagtum kang palibot amo ang ginatawag nga food security. Organic kag pesticide-free pa kag hilway sa presyo nga ginadikta kang ragkul nga mga supermarket. Rugyan man ang climate change. Kawsa kag adbokasiya nanda dya nga mag-asawa kag may bahul sanda nga network sa bilog nga kalibutan. Retired anthropologist si Paul kag eksperyensyado nga community organizer si Suzan. Nagbuhay sanda sa East Coast kag nagdesisyon nga magbalik rugya sa andang lupa sa Iowa.

Hasta magsagi kami ka panaw sa kawayangan. Duro bulak nga gagmay. Duro hilamon. Nagsaut-saut gid man kami sa kalapadan samtang nagalagsanay kang andang ayam. Hasta magbalik kami sa andang balay kag magpahuway. Kag mag-igma kang mananit kag preska nga handa nanda. Pagbalik namun, ginpaima namun ang mga wara nagsunod, nga amo dya ang pinakamanamit nga igma nga amun natirawan umpisa kang mag-abot kami. Tuod dya, hay bagel kabay kag pizza ang pirme gina-serbi sa mga okasyon kag halos para kanamun tanan, bukon lang sa mga Asian, bukon amo dya ang tuod nga pagkaon ilabi na kon igma.

May oras ang tanan namun nga lagaw. Pero hay bangud nalipay gid kami, gin-udut namun ang drayber (nga nasorpresa man sa kaugalingon na nga kalipay sa dyang pagbisita)nga magpahuway-huway anay para mas makaistoryahanay pa sa mag-asawa. Natandug takun, daw indi pa ako mag-uli balik sa hotel. Nagaparanglapaw akun pensar. Isara ang lupa, kag ang tanan nga istorya nga naangut rugya, ang makapahibi kanakun. Kang maka-gradweyt ako sa kolehiyo kag maka-obra, lupa lagi ang ginpangayo ni Nanay: ang maggawad kang mga na-prenda kang nagaeskwela kami. Pero indi dya mapatitulohan hay sa ngaran pa kang apoy. Pero ginhuray-huray run nanda nga siyam magbugto. Pero bangud wara pa it duro nga kwarta ang iba kag sensitibo nga topiko kon istoryahan, sige, padayon lang obra sa kada parte, kag pwede i-prenda pero indi gid pag-ibaligya sa iba nga tawo. Wara it kwarta sa lupa. Kis-a kulang pa ang ani sa konsumo sa bilog nga tuig. Magasto ang binhi, ang abono, ang patubig, ang pagpaobra. Kamaan kamo nga ang tinday nga karbaw gadalagan ang presyo sa 18 ka libo hasta 25? Pero mas mayad dya kaysa mga mamumugon kang hasyenda nga bisan hasta san-o indi makapanag-iya ka anda lupa. Kag kon amo, ang wara’t katapusan nga kadena kang pagpangutang kag kaimulon. Maluoy ikaw sa mga paryente pero te, bukon bay ako si Darna. Kag ahaw mga manunudlo lang kami tanan nga magbugto.

May mga adlaw man nga natak-an run ako sa syudad. Nakita ko kon ano ka limitado ang pisikal ko nga palibot sa Manila: gabunggo sa linya kang LRT kag sa mga pader kang condominium sa bisan diin ako magliso. Te kis-a pamatyag mo, daw amo lang dya ang kalibutan, daw amo lang dya ang kabuhi, nga nagadara man paagto sa existentialist angst, sangka sakit kang middle-class. Amo nga daw gamuhaw-muhaw ako sa dyang bukas nga espasyo kang Iowa. Rugya kag nahangpan ko nga amo dya ang isara sa seduksyon kang America: sa anang kalapadun, pamatyag mo man makadalagan ikaw – somersault pa kon gusto mo – sa literal kag metaporikal nga aspeto. Ang posibilidad kang liwan nga pag-imbento kang kaugalingon, kag kabuhi. Ilabi na siguro kang nagligad nga siglo diin mas mayad ang ekonomiya kag poder kang America sa bilog nga kalibutan.

Amo nga daw indi ako maributay sa dyang pagsug-alaw sa mag-asawa. Parehas lang nga gindara ako rugya para magpapag-un kang dyang handum. Nga bukon imposible dyang kabuhi nga pagbalik sa pagtatap sa uma. Ilabi na sa pag-abot kang panahon nga kinahanglan run mag-retire ukon mag-early retirement. Bangud may duro pa nga lain nga kabuhi nga pwede mahakus.

Daw sa nadura ang gagmay nga mga linog sa akun pensar kag dughan. Daw nabuldos. Daw nawigit kag nagsablay sa mga siit. Nabatyagan ko ang pag-expand ka akun baga kag dughan sa paghaklu kang bugnaw nga hangin kag kalab-as kang kabuhi sa palibot!

Gin-istorya ko tanan dya sa balay pag-uli ko kang Disyembre. Halin kang mauso ang pa-roro (roll on/roll off: bus halin sa amun sa Dao nga gasakay sa barge halin sa Caticlan hasta Mindoro kag magsaylo ruman sa lupa sa Batangas hasta sa Manila. Sa Pasay nga terminal ako gabuol.), pirme sanda sa balay nagapadara ka mga laswa kag prutas halin sa amun uma. Kis-a, pati pa bulak. Lain kabay tana ang itsura kag sabor kang tumanduk nga kamatis kag saging sa mabakal mo sa supermarket. Tam-is gid. Mas nanam ang bugas. Kag maubos ko kaun sa pagdumdom nga abaw, ginputos gid dya ni Nanay ka mayad para indi mabusdik kag makalab-ot sa akun lamesa nga bukon it dunot kag laya. Te kundi daw gatarabug lang man ang kun ano-ano nga sakit, bukon lang kang lawas, kundi kang kalag.