Ang mga Pispis kag ang Paglagaw

“Travel is a caprice in childhood, a passion in youth, a necessity in manhood, and an elegy in old age.”
– Laong Laan*

Kon testingan ko lang siguro nga sukolon ang karayuun kang distansya sa tunga kang mga hinali nga pagduhung kon kaisa, patas abi kon may mabasa nga manami nga tinaga sa libro ukon nagatiid sa teleskopyo kang mga pispis nga hilway, laban, makadangat gid sa kon diin nga manyaok – ang manyaok nga ginalagawan kang mga dayo nga pispis (migratory birds), ang manyaok kang hilway nga pagpanumdum. Pero indi run kinahanglan pa sukulon, mas labaw, para kanakun, ang kon ano ang masapwan kag ang nabinag-binag sa nalab-otan nga lugar. Patas sa Balanga Nature and Wetland Park sa Bataan, nga nagaatubang sa Manila Bay kag may marabong nga mga bakawan, kon diin nag-birdwatching kami kang dyaay lang, nakakita kami kang sobra baynti (20) ka klase ukon species kang mga pispis kag lab-ot siguro ginatos kon isipun tanan-tanan pero sa ibang adlaw, dawhat sa libo. Ang mga pispis nga dya, kalabanan, migratory. Regular nga nagalupad tanda paagto sa mga tropical nga lugar, patas kang Pilipinas umpisa sa bulan kang Setyembre kon mag-umpisa run ramig banda norte kang kalibutan, kag hasta sa katapusan kang Marso, mabalik liwat tanda para maglumlum. Ang wetland park nga dya, lugar nga daw buhi nga museum kang mga pispis.

Indi ko manigar nga isipun ang supug kag sagad sa kabangdanan kang kinahanglan sa pagdayo kang dyang mga pispis. Supug tungod sa karayuon kang andang ginalupad, nalagpasan nanda ang paghangkat kang mga elemento – ang pagrus kang hangin, ang basa kang uran, ang tagiti kang init kang adlaw, kag ang mga pagbag-o nga himo kang tawo – basura, higku nga hangin, higku nga tubig, kag pag-amat-amat nga dura kang kakahuyan. Sagad, tungod sa pihak kara, nakapangita sanda kang paagi para mag-adapt sa palibot kag magpadayon pagngita kang makaon adlaw-adlaw – ang konsepto kang pagpangabuhi. Ginamangkot ko kaisia ang kaugalingon ko, “Indi bala daw amo man ri-a kita nga mga tawo?” Supug kita nga maglagaw, mangita kang parangabuy-an, kon kaisa, mabayaan ang pamilya kag malupad parayu, para sa ideya nga mangin mayad sa urihi ang pangabuhi. Sagad kita sa pagpangita kang paagi mga may mahimo hasta matapos ang sangka adlaw.

Pero, kaisa, may punto nga ginapanaba natun ang kantidad kang sangka tawo, gina-base ang balor na sa karakuun kang anang kwarta. Pero, sa pihak nga bahin, may manami man nga mahimo para sa kwarta. Kinahanglan natun magtipon ka ria para may pangplete kon maglagaw. Hay wara kita ti pakpak patas kang mga pispis, indi kita ka pagusto lagaw. Kon kaisa, tungod sa kagutukun kag kasakuun kang obra sa siyudad patas kang Manila, nanamian ako maglagaw sa ibang probinsya para magsaka sa bukid, maglangoy sa baybay, makakaon kang preska nga laswa, prutas kag isda, kag makaginhawa kang manami. Patas kang mga dayo nga pispis kon magtapos run ang winter season, pagkatapos kang weekend – Sabado, Domingo nga lagaw, mabalik ruman sa siyudad para padayun sa obra. Na-realize ko nga duro pa ang wara ko naagtunan idya sa Pilipinas, patas kang Palawan, Bohol, kag Batanes. Kag gusto ko maagtunan dya tanan sa pira ka adlaw. Bukut patas kang mga pispis, kag pero nanamian ako isipun ang instinct nanda nga kinahanglan gid man tana nanda magdayo para mabuhi, akun tana, ang pagdayo sa ibang lugar hay pangkaugalingon, pang-indibidwal – labaw sa sosyal nga aktibidad, mas nagustuhan ko ang ideya nga makakita kang adlaw kag gabii, kang uran kag init, kang pagpatimaan ko sa akun kaugalingon kon wanhaw may pagka-dayo ang transiency kang kabuhi.

Kon may tsansa ruman, gusto ko makabalik sa Nature and Wetland Park sa Balanga, Bataan ukon makadayo sa iba pa nga mga Important Bird Areas (IBA) sites sa Pilipinas, nga suno sa DENR, may 117 sites kita. Mabalik, maagto, mahimo kang mala-manyaok nga distansya sa tunga kang pagduhong kag maglupad patas kang mga dayo nga pispis nga kon sa diin, para kanakun, amo ra ang manya-ok, ang lugar nga nagatugro kang estado para sa pagpesar kang kahilwayan.

*Isara sa mga pen name ni Jose Rizal.