“Ang Pag-inum kang Tuba” ni Randy Tacogdoy

Litrato: Bobby Wong, Jr.
Ang Pag-inum kang Tuba
ni Randy Tacogdoy

Purupait, araaplud, taratam-is, rurapuyot. Una ko natiksiman ang tuba antes ako nakalapak sa Grade 1 bangud sa akun pagtaratawas sa akun manginginum nga Tatay sa anang masami nga paglagaw-lagaw sa akun nagaisarahanun nga maninoy nga sangka mananggite. Suno sa akun Tatay, sa imnanay kang tuba nanda nakasugtan ang pagkaput kanakun kang akun maninoy sa bunyag.

Aragyan paagto kag pauli sa eskwelahan ang balay kag tubaan kang akun maninoy. Haros kada tapos kang amun klase sa hapon, nagahapit ako rugto agud agyan ang akun Tatay. Masami nagauna takun uli bangud mapadayon pa tanda sa andang pagtagay kag masadya nga istoryahanay. Antes kang akun pag-uli, ginapatiraw nanda ako kang pira lang ka lab-ok nga tuba kag ginapabalonan kang nagalutaw-lutaw nga pamatyagan.
Bilang sangka lamharun, haros nangin kabahin kang akun pagsinarayo ang pag-inum ka tuba maski pa indi man sa kadurohon.

Sa pagkamatood, sa sangka hulut kang tubaan sa diin nabutang ang mga garapon kag mga baso para sa pag-inum kang tuba, may sangka magamay nga baso nga gintagna ang akun maninoy nga para lang sa akun paggamit. Sa akun pagbahul nasapwan ko ang mauukut nga relasyon kang tawo sa pag-inum kang tuba bukut sa akun mga tubo-tubo kundi sa kinauna nga mga Karay-a kag iba nga mga Bisaya.

Nabasahan ko sa eskwelahan ang mga sinulatan kang dumuloong nga mga Katsila ang nahanungud sa kamayad kang kinauna nga mga Bisaya pag-abot sa pag-inum nga makarilingin, sa diin tuba ang pinakauso. Ang pag-inum kang tuba ginadumarahan kang mga etiketa kag bukut lamang pagbauk tubtub sa malingin. Paagi sa pag-inum kang tuba kaimaw kang mga tumanduk, nahimo kang mga Katsila nga makig-abyan sa mga Bisaya kag nalikawan ang inaway. Ginagamit ang pag-inum kang tuba agud mapanami ang istoryahanay sa paglubad kang mga problema ukon kinagamo. Siguro, ang rapuyot kag ang pagkadanlug sa tubug kag sa paminarun kang dyang irimnun nagapadanlug man kang pag-istoryahanay kag pagsugtanay kang nagabag-idanay nga mga baratyagun kag nagabunggoanay nga mga huna-huna. Ang pag-inum kang tuba nangin kinahanglanun man nga bahin kang pinakaimportante nga mga ritwal sa amo nga panahon parehas kang pag-amba ukon paghalad para sa mabinungahun nga patubas ukon madinarag-un nga pagpangayam.

Pagkatapos kang akun pag-eskwela, nangin kabahin kang akun obra ang pag-agto sa mga surudlun kag binukid nga bahin kang probinsya sa diin nakaistorya ko ang pira ka mga mal-am nga tumanduk. Sa atubang kang pagkapait ugaring mananam nga irimnun, napamatian ko ang andang tumanduk nga mga komposo, kag ang panaysayun sa dinumaan nga mga riwal parehas kang pagtambi-palad nga ginatawag rig-un, sa diin ang mga ginikanan kang ginakasal nagabaylohanay kang mabinalaybayun nga kasugtanan ukon mali-mali samtang bulus-bulus nga nagasuyup kang tuba sa sangka tibod gamit ang tandok ukon suruyupan nga himo sa gamay nga puno kang bagakay.

Sa pinsar ko, daw sanggut kang mananggite kag anang tagub ang kaangtanan kang pag-inum kang tuba kag ang pagpangabuhi kang tawo. Daw gintagna ukon ginsukol agud mag-igo sa gamit kag kinahanglanun kang kada isara agud mapabilin sa marig-un kag manami nga mga kahimtangan.

Naabotan ko pa ang malapad nga tubaan sa nasunog nga tindahan sa banwa kang San Jose, sa diin, kon hapon, nagkalain-lain nga mga tawo ang nagatiriripon, magkinalakala, magsunloganay kag kon kaisa magkinantahanay, dayon mag-amat-amat rinaplaag nga daw sa tinabog kang dulum nga wara it gamo. Bukut parehas sa tulad nga mga irimnan nga masami may nagairinaway.

Parehas kang nasunog nga tubaan sa San Jose, nakita ko ang amat-amat nga paggamay kon bukut man pagkadura kang mga tubaan kag kang andang kabilinggan sa pagsinarayo kang katawhan sa pihak kang pagbaylo kang panahon kag pag-uso kang ibang mga irimnun parehas kang mga beer kag whisky. Ang akun maninoy nag-untat man sa pagpamanggut.
Basi mag-abot ang adlaw nga indi run matirawan ang indi mabaylohan nga sabor kag gahum kang tuba. Basi indi run mabatian ang kaisa magahud ugaring malinung nga pagistoryahanay kag pagkinantahanay, ang makinabubut-un nga paghisugtanay. Kag indi run makit-an ang makatalanhaga nga pagtuyub kang atup kang balay.

Ipasarig ko lamang sa padayon nga pagtubo ukon pagpatubo kang maunit nga mga puno kang niyog ang padayon man nga pagkaunit kang manamit nga kultura kang pag-inum kang tuba agud indi dya maglaya.