“Si Karbaw kag si Tulabong,” Sugidanun-Pambata ni Gil S. Montinola

Featured Image ni Bobby Wong, Jr. (www.postcardsfrommanila.com)

Si Karbaw kag si Tulabong
ni Gil Salanio Montinola

Nagapang-imbitar ang sirak ka adlaw. Gapalipod-guwa-palipod-guwa dya sa panganod. Ang mga kurit kag maya busog nga nagaraya sa kuryente. Ginahabyoghabyog ka hangin. Si Karbaw tana sa tunga taramnanan, gaharab kang matambok nga hilamon kag gapati-al sa init. Gahulat kay Tulabong. Nagadugang ang ana itom sa idalom ka gatagiti nga init.

Si Tulabong, samtang nagalupad, nagpanilag anay sa palibot, ginliso na sa wala kag tuo ang ana ulo. Basi kon dyan sa palibot ang bata nga ana ginkahadlukan. Ang bata nga may tirador pirme nga dara. Wara na nakita.
Si Karbaw lang ang nakita na nga nagaitom sa tunga taramnanan. Matawhay ang palibot. Galinupad ang nanarisarisari nga mga sapat-sapat, may mga tibakla kag tumbaktumbak. Malinong nga nagapatupong ang paka kag maramara sa la-o kag mga hilamon. Sanda, nahadluk man nga basi tuk-on.
Naghugpa si Tulabong sa maitom nga likod ni Karbaw kag ginkipot ang ana maputi nga pakpak. Ginkay-ad ang plastar kang kahig para indi mahulog. Nakibot si Karbaw. Gamayan na lang mahampak ka ana ikog ang abyan.

“Oops! Oops! Ako dya,” dasig nga paathag ni Tulabong. Gatari-tariwis gid ang tuktok.

“Aw a. Abi ko kon may nagtalang duman nga maramara,” dayun usang kang hilamon. “Diin ‘kaw halin? Waay ‘kaw kabalik gya kahapon ‘aw?”

“Sa pihak duman kami nga baranggay kang akon imaw,” gintudlo na ang apat kang tulabong sa pihak ka kahon, “nagpangita pagkaon.”

Gasalop-mutwa ang ulo kang tulabong sa dagami. Nagaunyat-unyat gid ang anda mga li-og sa tagsa nanda ka mutwa.

“Ukon basi nahadlok ka lang, hay kahapon gamayan ka lang naigo ka bato?”

“Sara pa gid da. Kinulbaan gid takun pay. Abi ko katapusan ko ron.”
Gintusik dayon ni Tulabong ang tibakla nga naghapon sa buhok ni Karbaw kag gintulon. “Abi ko anay sa ginhalinan lang namon nga lugar mabutang sa alang-alang ang amon kabuhi, gali timo hasta giya. Ang bata gid nga ‘to kahapon.”

“Hambalan ko gid ‘kaw nga sa kahoy ukon sa kuryente kaw mahapon kag indi giya sa likod ko,” gayuhom nga hambal ni Karbaw kay Tulabong. Man-an na man nga indi ka hapon ang mga tulabong sa kuryente ukon sa mga magagmay nga sanga kang kahoy.

Wara sanda nga darwa kamaan, sa unhan lang nga kahon, nagapalipod sa maragbong nga kugon ang bata. Kaput ang tirador nga ginaturong kay Tulabong. Ginpatunga na gid sa pakaw ang puti nga pispis nga gatungtong sa likod kang itom nga karbaw.

“Baw ho, daw nagaistoryahanay sanda nga darwa. Pay matumpilak gid dya karun kon maigo ka tirador ko mo,” nagangisi nga hunahuna ka bata.
Gin-unyat na ti maayad-ayad ang tirador. Ubos-ubos gid ang puros dayun ginbuy-an ang bato nga bala. Naglupad ang bato. Bilog-bilog nga bato. Diretso sa tulabong. Indi. Naglikaw! Naglikaw diretso sa karbaw! Si Karbaw ang naigo. Sa kilid kang ana talinga, sa idalon kang ana sungay.
“Araguy!” dayon tumbo-tumbo.

Nakibot si Tulabong, ginkapa-kapa ang pakpak dangat nga daw mga isa ka dupa ang antad na sa likod ni Karbaw. Nagrinugpaas lupad ang mga kurit kag maya nga nagaraya sa kuryente. Nakibot man.

“Ano ang natabo?” natingala nga pamangkot ni Tulabong.

“May nagtirador kanakun,” dayun lingi-lingi ka ulo na ka dya.

Nagamutwa-mutwa ang ulo ka bata nga nagapalipod sa mga kugon sa kahon. Nasiplatan dya ni Tulabong dayun nanugid sa abyan.

“Ang bata! ‘to, tuya dampi sa kahon,” gintudlo ka ana malabog nga kahig ang ginauyungan ka bata.

Nagliso si Karbaw sa ginauyungan ka bata. Ginsaruso na dayon dya. Nagdalidali man tindog ang bata para magpalagyo. Waay pa ang ana ikaduha nga tikang, nakabulasot tana sa agi kang karbaw nga buta ka tubig. Nagtamsak. Nakadasma tana nabulit kang la-o ang ana kimpol kag bayo. Nagtabog ang ana tirador sa hilamunan, indi na ron makita.

Ginbalikid na ang karbaw nga nagalagas kana. Kinulbaan. Daw pakaw kang tirador ang sungay ka karbaw nga nagapadulong. Akig. Nagsinggitan ang bata nga nagapirong. Pagmuklat na, isa ka dupa ang antad ni Karbaw sa ana nga ginapungkuan. Kita na gid ang buho ka irong ni Karbaw. Bati-an na pa gid ang hangus kag pusnga ka dya. Akig gid ka tama. Tudo gid ang pamuros ni Karbaw butong ka santing run nga kalat. Pasalamat ka bata kay indi run makadangat ang higot sa ana ginauyungan.

Gulpi lang nga nagharon sa uluhan ka bata. Nagtanga tana kay natingala. Nakita na ang lima tanan kang pispis, isa run si Tulabong, nagtabon sa sirak ka adlaw, nagalupad paadto kana. Sanda, pareho kay Karbaw, akig man. Baw kon matabo, lima tanan kang tuktok ang matusik. Pulo tanan kang pakpak ang mahampak. Dugangan pa gid kang pulo tanan kang kahig kag kwarenta kang mga kuko ang makaruskos kana.

Nagsinggitan liwat ang bata. “Indi run ko magliwat! Indi run ko magliwat!” dara paraspas ka ana duha ka alima kag magdalagan dayon sa la-o kang taramnanan. Gatumba-tumba kay nagasulod ang ana siki sa mga agi kang karbaw. Daw turugban run ang ana nga dapug kag hitsura. Nabulit gid daan kang la-o ang halos bilog na nga lawas.

Wara run ni Tulabong kag ang apat na kang imaw ginlagas ang bata. Ginturok nanda dya nga nagadalagan. Gusto lang nanda pahugon para indi rün magliwat panghalit sa mga kasapatan. Nagpangiray dara tangu lang si Tulabong sa ana apat kang imaw kag naglupad tana balik sa likod ni Karbaw.

“Baw nagbukol gid ang igo kang tirador,” muno ni Tulabong sa bukol nga daw gamay nga sungay. “Masakit?”

“Indi a. Waay dya sa kakapoy kag kabudlay ko kon gaarado kag galabay sa taramnanan.” Ginturok na dayon ang bata sa unhan nga nagadalagan man sa gihapon. Gadasma-dasma. “Salamat gali.”

“Salamat sa diin? Ako dapat ang naigo ka tirador, indi ikaw, kay sigurado gid nga para kanakon to,” paathag ni Tulabong. “Pasensia gid.”

“Ti may utang kaw gali kanakun e,” gayuhom nga hambal ni Karbaw. “Para sa bayad, kinahanglan mo gid nga ubuson ang akun kuto. Nagakatol run nga daan,” sunlog na pa gid ka dya dayon nanda nga duha kadlaw.

Sa unhan, ang mga kurit kag maya nagbalik sa paghapon sa kuryente. Nagsa-ot dara kanta sanda para sa nagdaog sa bag-o lang natapos nga sambuwa, kon sa diin, nangibabaw ang sakto kontra sa tunto.

– Tapos –