“Ang Disiplina sa Darag nga Linya sa Karsada” ni Randy Tacogdoy

ANG DISIPLINA SA DARAG NGA LINYA SA KARSADA
ni Randy Tacogdoy

Tayuyon ang akun pagmotorsiklo sa karsadahun kang San Jose, Antique kang sa pag-abot ko sa sangka ginsang-an gulpi lang nagpangipis pasug-alaw sa akun kilid ang sangka traysikel nga naglaktud sa solido nga darag nga kurit halin sa pihak nga karsada. Ang pira ka dangaw ko nga kahangyus ginsundan kang katiringil nga pagpamito kang traffic aide nga nagabantay sa amo nga bahin kang national highway. Nagpadayon lang sa pagdalagan ang traysikel nga daw sa wara lang ti natabo sa ginadilian nga paglaktud.

May mga tatlo run ka bulan ang nagligad kang gintunga ukon ginbulag ang dyang darwa ka magtambi nga mga karsada nga lunsay mga national highway nga natoon sa ginsang-an. Halin sa ginsang-an ang mga karsada nagapaagto sa San Jose Trade Town sa diin makita ang wet market, ang sangka sanga pa-norte ka Antique, may paderetso sa Business Park nga sentro ka banwa, ang isara paagto sa provincial capitol palusot sa sur nga bahin ka probinsya, kag ang darwa ka magtimbang nga minor nga mga sanga nagapaagto sa mga barangay sa bibi kang banwa, gani masami mabug-at ang trapiko sa amo nga lugar. Agud maghagan-hagan ang trapiko sa ginsang-an, gintunga dya kang solido nga darag nga kurit kag napain ang darwa ka magkaipi nga mga national highway. Ang kurit patimaan nga indi dya pwede laktudun kang sarakyan sa tanan nga oras. Makatalagam ang paglaktud bangud pasug-alaway ang mga sarakyan nga nagadalagan sa magkaipi nga mga karsada. Ugaring may mga drayber nga padayon sa paglaktud maski pa gani may outpost kag karatula gid nga nakasulat nga indi pwede maglaktud sa amo nga darag nga kurit.

Sa pira pa ka mga adlaw, gabii kag senemana nga pagparapanilag ko sa amo nga ginsang-an, duro gihapon ang nagalaktud sa darag nga linya. Bukut lang mga traysikel, may mga motor man kag mga kotse kag kon ano lang nga mga sarakyan. Kon ibutang ang kahimtangan kang tawo sa kabuhi suno sa sahi ka sarakyan nga ginadara, imol man ukon manggaranun nagahimo kang paglaktud sa darag nga linya. Kon may nagalaktud sa adlawun, mas duro ang nagalaktud kon gabii bangud nga wara run ti nagabantay kag nangin mas makatalagam ang lugar. Bangud sa mga disgrasya nga nagakaratabo kag gamayan lang nagkaratabo bangud sa sinarwayun nga paglaktud, ginpadamul kag gindugangan ang mga yellow nga linya agud mangin mas dali dya makita kag mahangpan. Ugaring daw amo man gihapon.

Sa banta ko may Driver’s License man ang dyang mga drayber nga nagalaktud sa darag nga linya parehas kang kalabanan nga mga drayber kag iba pa nga mga sarakyan nga nagabyahe sa mga karsadahun kang banwa kang San Jose, sa bilog nga probinsya kang Antique ukon sa bug-os nga pungsod Pilipinas. Sa mga pagtiraw nga kinahanglanun pasarun antes makabuul kang lisensya agud makadara kang sarakyan, kinahanglan ang kinaadman sa mga kahulugan kang mga linya sa karsada kag iba pa nga mga pagsurondan-trapiko agud makapasar. Ugaring haros tanan man nakamaan nga indi kinahanglanun ang kinaadman sa pagpasar sa nasambit nga mga pagtiraw bangud madara man sa bayad. Haros tanan nga mga drayber nakabuul kang lisensya sa amo nga paagi. Amo siguro to nga ginpatawag kag ginpanginbulahan gid ako kang puno kang opisina nga nagatugro kang lisensya katong pagpasar ko sa amo nga pagtiraw ay suno sa isara sa andang mga empleyado, malaka lang ang matuod nga nagapasar sa amo nga pagtiraw sa diin indi run kinahanglan ang dugang nga bayad.

May mga nagahambal nga daw sa karalooy lang gid man ang iba nga mga drayber kon istriktohan ang pagsurundan sa pag-agum kang lisensya nga makadara kang sarakyan bangud ang pagmaneho gid lang ang pangabuhian kang duro nga mga pumuluyo. Ugaring sa kada lisensya nga matugro sa naangdan nga palusot nga pamaagi, sangka peligro man ang ginapasugtan nga magdalagan palibot-libot sa mga karsadahun. Kon ako gamayan lang nadisgrasya, ang iba nga mga biktima wara nakaluwas.

Umpisa Enero tubtub Oktubre kang nagligad nga tuig, ang Philippine National Police Highway Patrol Group nakalista ka 14,487 nga mga aksidente kang sarakyan sa karsada sa bug-os nga pungsod. May 50 ka disgrasya sa karsada ang nagakatabo sa kada adlaw. Suno sa Metro Manila Development Authority, 80 porsyento sa mga dya bangud sa sala ka tawo nga pwede malikawan 1. Suno sa sangka pagpanalawsaw nanday De Leon kag Cal, ginabana-bana nga ang sosyo-ekonomik nga bili kang sangka patal nga disgrasya sa karsadahun nagadab-ot sa Php 3.47 milyones, samtang ang seryoso nga aksidente magagastos kang may Php 735, 867. Ang minor nga aksidente ginaburubanta nga makapauyang kang Php 71,483. Naabay sa pag-isip ang pagkadura kang parangitan-an tuga kang pagkaaksidente, gastos sa paghaya kag pagpalubung kon may napatay sa disgrasya, pagkaguba kang propredad, kasakit, kasubu kag pag-antos kang mga himata, kag mga garastohan legal kag administratibo 2.

Ang nasambit nga mga disgrasya kag ang naangut nga mga kagastohanan kag kapyerdehan ginatinguhaan mahagan-hagan ukon mapunggan kang mga paratandaan-trapiko parehas kang darag nga linya sa ginsang-an kang San Jose. Ugaring may mga tawo nga indi makahulat ka pira lang ka mga segundo ukon makapugung kang kaugalingun sa pag-agum kang maniki nga kasulhayan paagi sa paglaktud gid sa darag nga kurit ukon paglalis sa gintagna nga mga kasugoan.

Nagatukar gid ang kakulangun sa disiplina sa kaugalingun. Ang disiplina sa kaugalingun makita sa igkasarang nga ipaiway ang gilayon nga kasulhayan agud maagum ang mas bahul nga kaaraydan bisan pa dya nagakinahanglan kang panahon ukon paghikot. Sa atubang kang manibela, makita dya sa pagpugung sa kaugalingun agud indi maglaktud kang sarakyan sa darag nga kurit bisan pa nagadali ay ang paglaktud makapauyang pa gani kang panahon, kag kon hinali, kwarta kag kabuhi. Suno pa gani sa sangka Karay-a nga hurubatun, “Kon san-o pa nga nagadali, rugto pa mas nagakuri.”

Sa pangkabilogan, ginakulabos gid man siguro ang mga Pilipino pag-abot sa disiplina sa kaugalingun. Mas patawhay kag padupuy-dupuy ang atun pagginawi tuhoy sa oras kag hantad nga makita sa pagkapatarasak, pagkaharas-haras kag pagpabuyan-buyan dayon pagdali-dali. Nagakimod kita sa istrikto nga mga pagsurondan, mamugu ang pasensya kag mahilig sa panglaktud – sa mga urobrahun, sa mga pila, ukon sa mga darag nga linya sa karsada. Ang mga dya nangin kabangdanan kang manaba nga kalidad kang obra, binastos nga mga pagginawi ukon paggirinamo, mga disgrasya, mga halit, kag mga kapiyerdihan – mga kurit nga nagalambat sa dalan kang kauswagan.

Nagabalik sa akun huna-huna ang pagdara ka mga sarakyan sa pungsod kang Denmark sa diin kaisa ako nakatinir sa pag-eskwela. Sa mga ginsang-an sa diin may linya ukon marka kang pagduyu ukon “stop,” ang mga sarakyan nagapundo gid bisan pa wara ti iba nga sarakyan nga makit-an sa palibot, sa marayu man ukon sa marapit. Dya matuod man sa mga lugar nga may pagka-uma kag wara ti nagabantay nga traffic aide, pulis ukon kamera. Tayoyon ang pagdalagan kang mga pampasahero nga sarakyan, haros indi mo makita nga may naga-overtake magluwas kon kinahanglanun gid, parehas abi kon may heavy equipment nga ginasundan nga duna nga makuri ang pagdalagan, ukon manugpundo ukon nagasenyas nga maliko sa tuo ang ginasundan nga sarakyan. Wara ti nagaparumbaanay pero sa sigo man nga oras nagaabot sa paaragtonan ang mga sarakyan. Wara ako ti nakita nga nagalaktud sa mga linya nga ginadilian laktudan.

Sa kaiipi nga pungsod kang Germany, bantog ang karsada nga ginatawag Autobahn bangud sa malawid nga bahin kadya wara ti limit ang kadasigun sa pagpadalagan kang mga sarakyan pero ang aksidente tuman ka tumalagsahun ikumpara sa ibang kaparehas nga karsadahun sa ibang bahin kang kalibotan. Dya bangud sa disiplina ka mga manugdara ka mga sarakyan nga ginaangut sa pagtaha sa ibang manugdara, sa mga pedestrian, sa mga kurit sa karsada kag iba pa nga mga pagsurondan.

Nataboan nga ang dyang mga pungsod naabay sa pinaka-“may sarang” ukon pinakamauswagun sa bilog nga kalibutan sa diin makabig nga mataas ang kalidad kang pagpangabuhi kang mga pumuluyo. Ayhan ang kabuganaan kang disiplina sa karsadahun kang dyang mga lugar may kaangtanan sa kabugaan kang pagpangabuhi kang andang katawhan? Kon matuod, daw patas kasiri kang darag nga linya sa karsada ang kinahanglanun sa atun pag-agum kang mas mabaskug nga disiplina sa atun mga kaugalingun kon kauswagan ang atun ginahandum.

Pwede natun mahambal nga ang mga madinarag-aun nga katawhan kag mga sosyodad nagsandig sa disiplina sa kaugalingun para sa andang kadarag-an ay ang disiplina sa kaugalingun nahanungud sa magagmay nga mga bagay nga nagatugro dalan sa daragkul nga mga kaaraydan. Makabig man nga bukut duna sa tawo ang disiplina sa kaugalingun. Dya ginatun-an, ginapanggas kag ginakabuhi. Buut hambalun, nga kun sa tulad makabig nga kita kulang sa disiplina sa kaugalingun, may kahigayonan pa kag bukut pa urihi agud dya atun man maagum.

Kon sa tulad kita nagapanakayun sa batsihun nga karsadahun kang kakulangun sa disiplina sa kaugalingun, lantawun natun ang kurit ukon paratandaan ay masami ang abi natun paagto sa kasulhayan ay gali dalan paagto sa kasulayan kag kinahanglan mag-detour ukon magbaylo kang aragyan. Halimbawa, kinahanglan ang disiplina sa opisina nga nagatugro kang lisensya sa mga manugdara kang sarakyan kag and disiplina sa mga manugdara mismo. Duraun ang palusot-bayad kag kinahanglan ton-an kag pasarun ang mga pagtiraw, sa liwat-liwat nga pagbuul kon kinahanglan, tubtub sa makapasar ang drayber kag matugroan kang lisensya. Disiplina man sa nagapatuman kang mga pagsurondan sa trapiko agud malikawan ang areglo kag dakpun gid ang mga nagalapas kang mga kasugoan. Magagmay lamang dya nga mga bagay nga kon atun makargahan kang disiplina sa kaugalingun, magapatadlung kang atun dalan sa kauswagan, mangin tayuyon ang atun pagpanakayun kag marayu ang atun madangatan.

Ayhan wara it laktudan paagto sa sangka lugar sa diin bug-os nga kaaraydan ang masumpungan.

1Lorenzo, AB. Safety advocates reveal alarming number of road accidents in RP. http://www.topgear.com.ph/news/safety-advocates-reveal-alarming-number-of-road-accidents-in-rp. Accessed November 3, 2011.
2De Leon MR, Cal P. Estimation of socio-economic cost of road accidents in Metro Manila. Journal of the Eastern Asia Society for Transportation Studies, Vol. 6, pp. 3183 – 3198, 2005. http://www.easts.info/on-line/journal_06/3183.pdf. Accessed November 3, 2011.

________________________
Litrato halin sa tagsulat.