Binayle Paayaw-ayaw (Ang Kabuhi sa Baryo#4)

Nagalagbung dun ang Mendoza Sound System. Halin pa dya sa Puao, Hamtic: pihak nga banwa. Mas mahal kumpara sa sound system sa banwa. Mas nami man ang lagbung, ang mga sulo, ang mga sonata nga ginatukar, ilabi na ang mga uso.

Alas tres sa hapon, gadulhog si Toto sa uma sa pagbangut kang karbaw ukon baka ukon kanding. Bul-un na dya kar-un pagkatapos kang Toyang Ermitanya. Si Inday, wara pa ang alas singko, gapila run sa bomba nga donasyon kang pulitiko. Marigos, pero may dara nga galunan kang tubig. Tirig-ang, daramug sa baboy. Sa bomba man ukon sa awang kag bubon sa sapa, mahimo magtabuanay ang banas nanday Inday kag Nonoy, Nene kag Toto.

Sa ubus kang baylehan dyang bomba, ang awang sa tunga kang taramnanan diin may mga lupo nga gapanubo, sa takas kang suba sa sapa, may mga tanum nga uyangya nga ginapamuol ka mga bata para tuhugon nga puru-purseras. Rugya run si Manding________nagapanglaba. Saku ruman sa pagkuskus si Nene_________. Gasalud pa kang pira ka gallon si Ontoy________. Ano ang andang gina-istoryahan? Andut nami gid andang kadlaw? Andang hirikhik? Nayugit gid kuno? Sin-o ang nagbalon kang binagtung? Andut nag-away sanda? Sa diin run si ________, andut wara makatapos eskwela? Tuod ‘kaw, sanda run ni ______ kag ____?

Kinahanglan hamut kun mag-agto sa baylehan. Nadumduman ko ang pulbos nga Verbena.

Gakarakatad gid si Nonoy nga magsabay sa crush nga taga-pihak baryo. Nadumduman ko ang pamada; hair gel dun kadya.

Sangka rite of passage ang binayle, sangka initiation, ukon butang nga kinahanglan maagyan para mahambal nga daraga run man si Inday, soltero run si Toto.

“Ay, naga-bayle run gali ria?”
“Huod, e, naga-noro-nobyo/a run mong.”

Dekada 80-90, pantalon ang suksok para sa binayle. Bawal ang shorts. Wara ruman it may naga-bestida kag naga-palda, ilabi na bangud manglatas pa kang taramnanan maka-agto lang sa binayle sa pihak nga baryo. Grade 5 ako kang una makasunod sa binayle sa pihak-barangay. Hay may pantalon run, kag bangud imaw sanday Tatay kag Nene. Ice, ice, baby ni MC Hammer ang uso nga tukar (daw masaut ko pa:)). Nagsunod ako hay may crush ako sa dyang barangay. Sagad mag-basketball. Kang mauso ang Facebook, ginsagap ko. Wara. Kang nalipatan ko run, amo kag nakita. May asawa run tana kag mga bata.

Espanyol ang tinaga nga baile, pareho kang nakita natun sa litrato sa ibabaw, orihinal nga himo kang sangka sikat nga manunulat nga Espanyol, si Diego Rivera. Sangka saut dya nga duna sa mga pungsod sa Latin America, amo man sa Espanya. Ball.

Nagabukas dya it pormal. May imbitasyon ang naga-aragto. Bukon libre. May tiket. Ribbon ang tawag. Ginatakud gid dya kang mga mal-am nga baye nga gabantay sa gate. Kadya, tatak gilang. Katu, mga laki lang ang gabayad. Kadya, may mga binayle nga baye man ukon laki, kinahanglan mabakal kang tiket ukon tatakan. Mas duro ang kita.

Nagaumpisa dya sa pangamuyo, parehas kang duro kag halos tanan nga hirikuton natun. Sundan dya kang Pungsodnon nga Ambahanun kag pamulong-pulong kang Brgy. Kapitan. Kun rugyan pa si Mayor, si Vice-Mayor, si SB (Sangguniang Bayan member), mahambal pa man, mahambal gid. Isara ka senyales kang estado kang baryo kag karapit kang mga opisyales kang barangay ang presensya kang mga opisyales kang banwa, amo man kang mga kaiping nga baryo. Dugang pa, may kuruhitun dun para magbakal ka box kang manok.

Sa amun baryo, ginasundan ang mga pamulong-pulong kang pagsaut kang waltz kang mga opisyal kag kamal-aman. May kilala nga dancing partner kanamun, sanday Ne Magay kag To Meldo. Daw ano na lang ang Dancing with the Stars kadya man. Sa amun baryo lang dya gatakabo. Nahidlaw man ako ba.

Pagkatapos kadya, bukas run ang tukar para sa pagsaut kang tanan. Mga pira ka music samtang ginahanda ang pagsulod kang mga muse kang andang escort para sa paraabuton nga pyesta. Tatlo, hay tatlo ka purok ang baryo. Paduro-duro kwarta, paduro-duro paryente. Sin-o manggaranon sa baryo? Kun sin-o Miss ang madaug sa pyesta! Hasta sa kadya, epektibo nga paagi sa pagtipon kang kwarta. Gusto mo magbulig sa baryo? Ipaagi sa Mr. & Ms. Ano bala, makoronahan imong bata, imong hinablos, imong pakaisa, imong paryente.

May purungkuan nga nagapalibot sa baylehan. Sa tunga, ang stage. Sa kilid, ang darwa ka bass kang sound system. May mga puno kang akasya sa pamusod. Sa taramwaan, nagatindog ang barangay hall. Nalibutan run kang cyclone wire ang baylehan. Duro gid nga salamat sa inyong bulig.

Nagapungko ang mga daraga. Nagatindog sa likod ang mga soltero. Luwas lamang kun may mga bakante, amo kag makapungko ang mga laki. Sa pagtukar kang sweet music, matikang ang laki kag magtan-ay ka anang alima sa atubangan kang bayi nga gusto na baylehun. Kun sugut ang baye, matindog kag dungan sanda mag-agto sa tunga. Kaptanay kang hawak, pwede man sa mga butkun. Ang pahuyut-huyut, depende sa inyo baratyagun.

Amo dya ang masubu katung mga dekada: gahulat lang ang bayi baylehun. Kun duro kanimo naga-bayle, s’yempre, buut hambalun, gwapa ikaw. Kun wara, raw-ay. Kaluoy man kun ikaw lang ang nabilin sa purungkuan. Ang iba, halos indi maka-arakap; wara pa ka-pungko, rugyan run ang sara pa nga ga-dakup.

Kun bata pa ikaw, kun raw-ay, kun mayha magbayle, kun indi pa pwede magbayle, disco music ang imong tsansa. Gakatabo dya pagkatapos mabaligya ang box kang manok, antes ruman magbaligya kang isara pa. Kag kun tapos run baligya ang tanan, kun naseguro run nga may barayad sa sound sytem kag pira ka gatos ukon libo nga bilin bilang pondo para sa pyesta, amo run dya ang nonstop disco. Hala, gaparamalhas lang mung. May daw maoy ukon lingin lang magsaut, wara it kaso. Hala, bira-bira samtang may bulan pa, kag bisan gamura run ang adlaw.

Dyang box kang manok, litson Bisaya. Naputos dya sa lab-as nga paklang kang saging. Ginlibud dya sa baylehan. Winner tikol, hambal kang emcee. Gali hay, ‘the winner takes it all.’ Bisan nakalawag ang sangka grupo, kun lawagun ruman kang isa pa nga grupo kag mas taas, sanda ang makadara kang litson sa pagpundo kang sonata – sa pagtapos kang isip ukon natakna nga oras.

‘Pira run sa box ni Miss______? May music sa kantidad nga lima ka gatos kag mabuol sa kantidad nga isara ka libo!”

Kun ginabakal gani ang box ka Miss, paunahun anay bayle ang tagbakal kag andang mga kaimaw. Pwede nga sanda lang mabayle, para tanan kamu galantaw kananda sa tunga kang baylehan. Pwede man nga i-bukas nanda para sa tanan. Sanda man ang nagadikta kun ano ang musika nga i-tukar. Sweet ukon disco.

Kun nagabayle ikaw sa box kang Miss, dapat ga-amut ikaw. ‘Pira imo? Baynte? Singkwenta?’ Mabilib ikaw hay matandaan dya tanan kang nagalibud kag mga lideres. Kag kun indi man, dyan ang sarig nga wara ikaw nagabutig, nga may huya ikaw kag may hinambalan. Pagkatapos kang sonata, agto ikaw sa lamesa para sa pag-intregar kang amot, kang bilog nga kantidad nga nalawag. Pwede utang, basta may pauna lang.

Ang nagakatabo, halos kadya baryo nga pangayaw nagabakal kang box. Baslanay. Pasunaid. Dagyawanay.

May mga kaso man katu kang rambol. Bun-anay pa gani. Kuno mong gin-insultao ukon gin-bastos ang andang daraga. Ukon bangud nagtabuanay ang mga grupo nga may aligutgut gid man sa isara kag isara, bangud sa daraga, ukon sa basketball. Pati man pasungay ka karbaw kag bulang. Kag kun ano pa nga mga rason nga nagatulod sa tawo nga magtimalos.

Hay, ang lawid nga panawanay pauli halin sa baylehan. Tuyo ‘kaw run pero hay may turukladun pa kag durulhugon. Wara it kaso kun tambihanay kamo, dunganay sa tikang kang imong crush, manugpamasyar/ginapamasyaran,
nobya/o. Kun pwede pa lang gani siguro, indi pa matapos ang gabii. Sanag ang bulan, mabugnaw ang hangin, ano kar-un kun may nagaaral-al nga mga ayaw sa inyong ginlubsan nga kabalayan?

Kamusta run ayhan ang binayle kadya? May karakatad pa bala sa mga daraga kag soltero sa pagpatunga para magkaptanay kang mga hawak, magdut-anay kang mga dughan, maghani-hanihay, tulun-tulun ka laway, hasta matapos ang sweet music? May hawat-hawat pa nga ginabatyag, sa panahon kang instant messaging kag chat?

Istoryahi abi ninyo ako. Buhay pa ang Disyembre, san-o makauli ruman ako. S’yempre, para mamayle, hay sadya gid hay Paskwa.