Abril kag Mayo: Mga Binalaybay-Pangbata ni Norman Darap

Paano basahun dyang mga binalaybay ni Norman T. Darap, taga-Tubungan, Iloilo, sangka nars, kag atun una nga Tagdaug sa Padya Kinaray-a kang 2011?

Ginakabig nga poetic sequence dyang nasulat ni Norman. Serye kang mga binalaybay, serye kang mga liriko, nga mahimo may intelektwal ukon emosyonal nga arko. Rugya, ang memorya kang Abril kag Mayo, mga bulan sa tingadlaw, bakasyon, panahon kang kabataan. Amo nga ang persona, ukon ang limug nga mabatian rugya, sangka bata.

Ang poetic sequence bilang mga isla kang tinaga – pugtak-pugtak – nagaistoryahanay bilang sangka pungsod. Naporma dyang istilo bilang warus kang mga mamalaybay sa pormal nga restriksyon kang nauna nga mga istilo, halimbawa kang formalismo, diin kinahanglan may organic unity ang binalaybay: may sangka imahen diin dyan nagatabid-libot ang tanan para sa katapusan kang binalaybay, may matugro nga epiphany, ukon enlightenment. Ang manunulat bilang balon/busay kang kaaram sa anang ivory tower.

Sa poetic sequence, mas ginasaulog ang irony, ang ambivalence, ang komplexidad kang kontemporaryo nga reyalidad. Indi kinahanglan may sabat dayon. Indi man importante nga isara lamang ukon opisyal, kundi sari-sari man nga pagbasa: multiplisidad. Sa amo nga bagay, mas nagasakop ang binalaybay kang reyalidad kang kaduruhon.

Hala, sige, basahun natun dya! – Pangga Gen

I. Uran

Natapungawan takün sa pagkinala-kala
Kang pagrurumba kang uran sa atüp
Hapon rün gali
Dayun ko bungkaras kag maggawa sa bintana
Ay abaw!
Gadamilot ang aragyan
Ginabaha ang amün ginasipalan nga wayang
Sa tabok nga balay
Akün mga kahampang
Gapanampuay nga gasikmürü sa bintana
Ginkumpas ko ang isra ko ka alima
Paghagad kananda nga maguwa
Pay masinürüb-ün nga nag-iling-iling lang sanda
Gusto ko man daad magpabasa
Magrigos sa uran
Magsauy sa lauhan
Magkinala-kala nga daw pangka
Pay ugaring,
Guripat ni Nanay kar-on sa sirüm
Yawyaw ni Tatay sa kagab-ihün
Ang sigurado nga akün panyapunon.

II. Mayo

Kasabad kang uran a!
Wara ti pasunaid
Kun san-o bulan kang Mayo
Nga wara ti klase
Dya man tana sagi bubu kang sige-sige
Kapira ko man mitlangün
Ang binalaybay nga natun-an ko kang nagligad nga klase-
“Rain, rain, go away
Come again another day…”
Pay nagadugang pa anang münüg
Nga may pagdagüüb
Pay naga sanda tana ni Nanay kag Tatay
Manaya-naya ang mga guya
May ngirit sa andang mga mata
Samtang ginasauy ni Nanay ang kahonan
Samtang ginaarado ni Tatay ang taramnan
Daw subra pa sa sipal andang pamatygan
Sanda lang nasadyahan ka dyang pag-irinuran.

III. Kahidlaw

Hay! Salamat kay bakasyon rün
Makapaayaw takün turog biskan
Mataas rün ang sirak kang adlaw sa kaagahün
Makapahinay-hinay takün bukod kang pamahaw
Kay wara ti ralagsün nga flag ceremony sa eskwelahan
Makapatiüm takün sa atubangan
Kang telebisyon hasta sa hapon
Kay wara ti leksyon nga kinahanglan atindirün
Makapagusto takün sipal kang
Ralagsanay kag tagu-taguay
Sa mga bata sa mga kaingüd balay
Kay wara ti tuka-tuka nga manlimpyo
Sa sülüd kag saguwa kang klasrum
Antis magparauli sa sirüm.
Kag sa gabii gani
Makalümlüm takün sa kwarto
Sa pagkuti sa akün P.C.
Facebook, Dota kag lantaw kang movie
Hasta sa tüngang-gabii
Kay wara ti asaynment kag prodyekt nga ulubrahün
Pay biskan anu nga paayaw,
Patiüm kag pagusto sa paglümlüm sa paghinampang
Ang akün ubrahün
May kasübü kag kahidlaw sa gihapon
Sa mga klasmeyt nga magahüd
Sa mga kagrupo nga nagakinalakala sa pagginamo
Sa mga maestro nga karaham-utan kun
Magpangara kag magtudlo
Kag sa akun crush nga may manay-naya nga yühüm.

IV. Bakasyon

Tion kang bakasyon
Bulan kang abril kag Mayo
Dya tamün nga magpakaisa kag magburugto
Ginapakuong sa uma nanday Lola kag Lolo.

Aga pa kami nga ginabukaw sa pagturuok kang manok
Pamahaw kang tinanük nga sab-a
Antis magpamangüt kang karbaw kag baka
Sa pagtagiti kang sirak kang adlaw
Mabulig kay Lola sa paghipo
Kang turulan-ün sa tag-irigma
Pilian, himay-himayün mga dahon kang malunggay
Nga isahog sa linapwan
Sa pagharun-haron kang ugto-adlaw
Masunod kay Lolo
Maningit kang kamunsil
Mangtakras kang lumboy
Manaka kang sinegwelas
Butaün ang sürüdlanan nga bakag
Para sa pag-uli may maipa-ima sa mga pakaisahan
Nga matamad magpainit kag magpanaka
Sa panyapon, masig buog kami kang rayapunon nga uga
Isawsaw sa sinamak
Ibukod imaw ang kinüüm nga gaasu-aso
Nga bag-ong sukad nga kan-ün.

Pagkatapos kang bakasyon
Kang kami ginsugat ni Nanay kag ni Tatay
Nagtayhüm sanda sa amün sitwasyon.
Amün mga panit nag-irtüm
Amün mga püngyahün nagtap-ingün
Dapüg kang amün mga irük nag-anghitün
Nagkabarakiras amün mga batiis kag bütkün
Pay amün sanda ginsumalang kang kabüd kang kahidlaw
Harük kang pasalamat, sa kahigayunan nga matirawan
Ang kabuhi nga anda naandan.

V. Iput-iput

Didto sa uma
Sa atubangan kang balay nanday Lolo kag Lola
Sa madülüm kag mamurong nga mga puno kang mangga
Nagturuhaw ang mga garagmayan nga bituon sa kagab-ihün
Indi ko maisip andang karaküün
Nagasiniraot nga wara ti direksyon
Pag-igpat-igpat nagadura kun sanda
Magparanago sa likod kang mga dahon
Sa pagkamanol
Nagbüül takün ti bahül nga garapon
Ginpanaküp
Ginpaniüd ka dyang mga bituon
Pay wara naagahan
Sa sülüd kang garapon
Mga igpat-igpat
Nagkaramatay rün.

VI. Paltak

Sa ka dyang mga una nga mga semana kang bakasyon
Indi takün makapagusto
Indi takün makasuray sa initan
Kay may makalamayo
Indi takün makahampang kang ralagsanay
Kay may masakit sa akün
Panit kun may magsag-id
Indi takün makakaün kang mga pagkaün
Nga may kamatis
Kay mamula kuno akün
Pilas sa mahumok nga panit
Kag labaw sa tanan
Indi takün makaguwa-guwa sa balay
Kay sunlugon kag kadlawan takün
Kang mga tawo
Sa ka dyang palda kang magurang ko
Nga ginasuksok ko.

VII. Daad

Daad bahül rün ako
Para madara ko mga sinako nga paray
Kag indi rün maayawan si Tatay
Daad mataas rün ako
Para malambot ko ang sarampayan kang bayo
Kag indi rün mabudlayan si Nanay ko
Daad mahanggüd rün ako
Para indi rün ako pagdaüg-daügün away kang mga kahampang ko
Daad may ubra rün ako
Para mabakal ko tanan nga manamit nga pagkaün nga gusto ko
Daad sultero rün ako
Para pwedi ko rün pangaluyagan kag nobyahün
Babayi nga ginahandüm ko
Daad marakü rün ang kwarta ko
Para makalagaw permi sa syudad
Makalantaw kang sine
Kag makabakal kang manami nga bayo
Pay mabuhay-buhay pa nga mga tinuig akün hulatün
Tülad, mapaaba anay kay Tatay nga may mapürüs nga mga abaga
Mapaagak anay kay Nanay nga may mga bütkün nga malabüg
Mapaapin-apin anay sa mga magurang
Kun awayün kang mga abyan sa paghinampang
Indi magpangabudlay kag magsarig anay sa adlaw-adlaw nga balon ko
Masadyahan lang anay kun mag-agi kag magpakyut ang crush ko
Hay! Makaturuyo pa maghandüm
Nasadyahan pa takün tülad sa movie marathon sa balay
Samtang nagabatang
Sa luyo ni Nanay kag Tatay ko.

VIII. Dagat

Ka dyang Abril may pagtiriripon tamon nga ginhiwat
Nagtiriringüb kami tanan nga mag-arangüt sa dugo
Kag nag-agtu sa tüpad dagat
Nagdaralagan sa baras
Naghampang sabyahanay sa binit baybay
Hasta nag-iritüm amün mga panit tagiti kang adlaw
Maghapon nga gin-atubang ang hampak
Kang mga balüd
Nagpaayaw kapakapa sa tubig
Hasta mag-aralay amün mga bütkün kag batiis
Wara pa makontento
Nagpaaba sa mga daragkülan nga magurang
Nagpatibüng sa mga hanggüd nga pakaisahan
Nagpaindis-indis kon sin-o pinakapürüs
Makadlaw sa matumba kag malümüs.
Antis mauli
Namurot kami kang nanari-sari nga bato
Kag ginpamutaran ang adlaw nga gaamat-amat
Lümüs sa tüngang-dagat
Pay, hasta sa balay, sa akün pagbatang
Nabatygan ko sa gihapon ang hampak
Kang mga balüd nga ginaduyan ang akün
Nagapang-alay nga lawas.

IX. Panamang

Pauna-unahan tatün panagap
Kang damang a!
Ako sa iraya
Ikaw sa lawod
Taisün ta mga mamurong nga kugon
Basi pinakapürüs paawayün nga damang
Didto nagapanago.
Takrasün ta mga puno kang
Lumboy kag mangga
Basi pinakapasik nga damang
Didto sa mga dahon nagakamang.
Suhuton ta mga masiük nga maway
Basi pinakadalitan nga damang
Didto nagapahunay-hunay.
Pangtukiün ta mga dahon kang mga tanüm
Sa mga gilid aragyan
Basi sa idalüm, ang mga damang
Nagapaharon-haron.
Pangtangraün ta kag isa-isahün
Mga dahon kang saging
Kag mga sanga kang agho
Basi mga damang sa pagrara
Kang andang mga balay masakü.
Apang sa pag-abot kang ugto-adlaw
Nalipat kita nga tag-irigma rün
Wara makauli sa atün mga panimalay
Hasta atün na lang matalupangdan
Mga nagasiyayagit nga panawag
Kang atün mga ginikan
Kita, masala-sala sa pagdaralagan
Mangita kang taraguan
Mapalipüd-lipüd sa mga puno,
Sa mga tanüm
Kag mga kasagingan
Kay kun kita madakpan
Law-it kang mga karakawan
Kang atün mga ginikanan
Ang atün matirawan.

X.