Sikad Pa-Bicol ni Ramil P. Martinez

(Katapusan sa apat ka bahin)

December 22, 2008. Masbate City – Virac, Catanduanes

Nagbugtaw ako sa alarm kang akun cellphone kang mga alas-kwatro sa aga. Amo run dya ang adlaw nga dapat ako sa luyo kang akun mga pinalangga. Amo ra kun makahingagaw ako kang barko halin sa Tabaco, Albay pa-Catanduanes karun mga alas-dose. Antes kara, kinahanglan ko magsikad dasig halin sa Pilar, Sorsogon pa-Tabaco. Nagdali-dali ako pa-Masbate port. Ang fastcraft mahalin mga alas-singko pa-Pilar. Nagbayad ako mga P550 pati ang piliti ka bike. Hambal kang sangka crew nga alas-syete rudto run kami sa Pilar, Sorsogon.

Tungod aga pa, malinong ang dagat, “daw lana”, kun sa manugpanagat pa. Hinanay nga ga-duyan-duyan ang sakayan, ga-ili-ili sa panurugon. Apang ginapanurok ko ang pag-abot sa Virac, bagay nga bugtaw ako. Madasig dyang “fast craft” pero tungod gadali ako, daw kuri man gihapon.

Surudlon ang port kang Pilar – gintapok sa tunga kang kanipaan. Ang mga gamut kang bakhaw, mga kudal sa pangpang. Sa alas-syete nga sirak kang adlaw, ang kasinaw kang suba nangin salaming sa mga bungalon kag palaypay. Nadumduman ko ang banwang namat-an – Hamtic, kun sa diin ang mangrove forest amat-amat ginbuslan kang mga punongan kag baralayan. Katuroblag, apang may gina-atubang ako sa gilayon: dapat makaabot ako sa Tabaco antes udto-adlaw.

Nagbakal ako kang saging kag ponkan. Ang pamahaw ko; kan-un ko samtang ga-sikad sa dalan. Ang mapa ko nagakanta nga ang Pilar, Sorsogon pa-Tabaco, Albay mga 80 kilometros. Kun mayad lawas, bara-banta ko mga alas-onse rudto run ko.

Patas kang Masbate, gasaka-naog ang dalan pero rabong tana ang mga kakahuyan sa kabukidan. Malumuton ang mga sanga kang kahoy, gakupkup ang mga lukot-lukot, patimaan nga mauranun rudya. Ang mga niyog nagapayong sa mga balay himo sa kawayan kag nipa.

Sa di mabuhay, ang patuklad nga karsada nagtayuyon. Pagdap-ot sa babaw, namulalngan ko sa rayu ang Mayon, nagahawud pababaw, daw buhi, nagatinguha madab-ot ang kahawaan.

Naman-an ko nga sa unahan ka Mayon, sa tuo dampi, nahamtang ang Tabaco. Ang kalapadan nakit-an ko sa idalum:

Ang mga kinahun kang taramnan,
patsi-patsi sa iba-iba nga duag,
nagapatimaan kun ang paray
manghod, gamaru-maru ukon aranyun run.
May nagapanggarab, nagapangtanum,
mga mangunguma kag mamumugon,
sa buri nga kalo hindi mamulalngan
ang mga nawong.

Naga-uran kang nadab-ot ko ang Daraga City, Albay. Sa tunga ako kang mga daraga, lahug ko kay Ruth kang nagtawag tana. Ginhaylo na ako nga magsakay na lang sa bus pa-Tabaco hay ga-uran, basi hindi ako makaabot sa barko kag maturog gid ako sa Tabaco. Mabisikleta gid ako, hambal ko, maskin mag-uran kang asupre, maskin magbuga ang Mayon!

Ang Legaspi City 6km lang halin dya. Nag-untat ang uran, nag-init. Dasig ko gin-ubos ang ang kan-on kag amargoso nga ginraha sa gata kag katumbal kag karne kang baka nga may gata man. Pinasahi dya nga raha. Isugid ko dya pagbalik ko sa Antique.

Malapad kag tadlong ang dalan rudya, gina-agyan kang RO-RO bus halin sa Mindanao. Brubhay nag-uran pa gid samtang ang amihan gadapya. Init, uran, pamudlay. Kun sa mga mal-am pa, dali gid ang pasmo. Kun nag-eroplano lang ako, siguro nagapara-padekwatro run ako kadya sa Virac – wara ti sunburn, wara ti paranakit sa paa kag buli. Ambay gani, apang labi ako nga malipayun kun ang mga elemento kang sanlibutan – hangin, uran, yab-ok, init, – nagadapat sa akun panit.

Lampas sa Legaspi na sa wala ko run ang Mayon, sa idalum na nga bahin ginapalibuban kang gal-um. Sa akun tuo ang Pacific Ocean, madulum-dulum sa tarithi. Sa akun pagsikad natung-an ako kang Mayon, darayawun sa anang kataasun, kag kang Pacifico matinanhaga sa kadalumun. Mga itum nga bato naga-urulbo sa parayan kag maisan. Ginbuga kang Mayon kato pa, ang iba nagtipon sa kasubaan, kun sa diin ang tubig nagakamang padulhog sa Pacifico. Matyag ko turista ako. Kag andut indi? Antes pa man ako mahulog sa gugma kang pagbisikleta, mahilig run ako magtakras sa bukid, magsnorkel, mag-agto sa lugar para mangin sara sa kadunaan – batyagun ang ramig sa Madia-as, pamatian ang kanta kang turarik sa talun kang Sibalom, kag maglangoy imaw sa mga danggit sa Semirara. Ang pagbisiklita nangin instrumento nga mangin mahulas sa pag-agto sa dyang mga lugar.

Sa dalanun, duro nga billboards ang nagaturotot sa pagdayaw sa politiko sa pagpatindug ka tulay kag pagpaspalto kang karsada. Sa unahan, sangka placard nagatudo kun sa diin ang “Busay Falls”. Mga karadlawan!

Turokladun liwan ang karsada, malawid, daw silot sa akun pagyaguta sa hinimuan kang politiko. Alas dies y medya run pero sige man gihapun ang tuklad, sobra sang-oras na lang kag dapat sa Tabaco run ako para kahingabot kang barko. Gusto ko magpahuway pero kada ginutlo kanugon. Padayun ako nga nagsikad, bukon run it turista kundi sangka manuglakbay nga may misyon – kinahanglan ko maabutan ang barko. Indi ako magsugot nga ang akun turugan karun sa gabii hublas pa gid ang dingding!

Kang nadab-ot ko ang pinakataas nga bahin kang karsada, nakita ko ang pantalan ka Tabaco mga pulo ka kilometro ang karayuon. Kadarag-an! Ginbutong ako kang durulhugon nga karsada.

Mga alas-onse nakaabot ako sa Tabaco. Nagderetso ako sa balay ka bugto ni Ruth – si Manoy Leb kag ang asawa nga si Manay Che. Basa sa uran, ginsug-alaw nanda ako kang ga-aso nga kape. Nag-igma kami. Sampat gid ang ginat-an nga dagmay nga may katumbal. Sa Bicol, darwa ka bagay ang pat-ud: katumbal kag gata.

Antes ala-una naglarga kami sa barko imaw ang darwa ko ka hinablos nga mang-Krismas sa Virac. Bahul ang barko gani wara sa kilag na ang balud. Tatlo ka oras nagdungka kami sa banwa kang San Andres.

Ang isla kang Catanduanes mabinukidun. Sa binit-baybayun, kapin pa sa murud-an, ang balud nagalampus indi sa baras kundi sa bato nga kahig kang mga banglid. Sa ur may kalapadun ang wayang nga abay ang capital nga banwa kang Virac. Sa saralpan, sa pihak kang dagat, makit-an gihapon ang Mayon.

Ginpasakay ko ang darwa ko ka hinablos sa jeep. Ipadara mo na lang ang bag mo Tito, ang hambal ni Levi, sangka hinablos ko. Ang Virac 17 kilometro pa halin sa San Andres. Sisiw. Sa apat ka adlaw ko nga pagsikad, langyaw run ang kahulugan na kadya. Sige lang Levi, rapit lang man, sabat ko.

Apang samtang gaparapit ako, labi ako nga naga-dali-dali. Linibo pa ka dupa kag sinigundo dya, linibo pa ka sikad. Sangka yahong nga ginat-an nga baka pa kadya tunawon na. Wara pa ako kaabot kun wara pa katungtong ang dapa-dapahan ko sa Virac, pahanumdum ko sa kaugalingon.

Ginsilhig ko sa akun paminsarun sa pagpatpat kang mga detalye kang nabilin nga distansya kag tion. Sa pihak nga bahin, gin-angan-angan ko kun pira ka beses ko buy-an ang akun mga haruk ukon ano kahugot ang akun mga hakos kananda…kag anda kanakun. Gin-sirisinghut ko ang dapya kang amihan halin sa Virac, kun bala may mga maamyon ako parehas sa balay – mga dapug halin sa lunan ukon bayo, ukon ginhawa.

Mga alas-singko sa hapon nagliko ako pasulod sa St. John Subdivision kag nagpundo sa tubang ka balay. Nakita nanda ako darwa. Tatay! Singgit ni Araw nga gatikang-tikang. Gasunod si Ruth, sa nawong ang kakunyag.

Hakus kag haruk…dayun na uba kang bag sa akun likod.