Sentimental ni Jonathan Davila

Sentimental ni Jonathan Davila

Sang magsaka sila nga duha kagina, nakayuhum ako kay bulak-bulak ang polo ni Lolo, pang-summer nga attire sa tig-ululan. Batok sa pagpangabudlay ang panit, lusok ang mata, kag kalbo ini. Sa itsura ni Lolo, ginbulubanta ko nga tibihon siya kay bangian ang iya abagà. Upod niya ang iya maniwang nga babayi nga apo nga mga pito ka tuig kag ugit na kaayo ang bayo. Kaniwang kay Lolo kag kaniwang man kay Inday. May ginkadtuan siguro nga paryente diri sa amon sa Celine Homes.

Nasiplatan ko nga gindapit ni Inday ang kamot ni Lolo, kag ginpisil-pisil niya ini. Wala nakabatyag si Lolo kag padayon lang nga nagatulok sa dalan. Nagduhol si Lolo sang bayad pero wala ini naghambal maskin pa namangkot ang drayber kun pila sila sa baynti pesos. Daw wala sa konsentrasyon si Lolo amo nga ang pasahero na lang sa likod sang drayber ang nagsabat. A, gahuya-huya siguro si Lolo kay mga taga-uma kag bulak-bulak ang polo. Si Inday, dugay-dugay nga nagatangla sa guya ni Lolo kag malinong nga ginakaptan ang kamot sini. Wala sila nagaistoryahanay.

Samtang gadalagan ang dyip, nakita ko nga sang likom, kag may upod nga igyam kag agunto nga inanay nga nagtagnak ang luha ni Lolo. Matinggas nga mga luha nga may upod nga huot sa dughan. Halos indi makakita si Lolo. Nagpanagitlon ini kag ginhapulas niya sang mahinay ang iya dughan. Nagtulok sa akon ang bata nga may upod nga kabalaka nga nakita ko sila sa amo sini nga sitwasyon. Amo nga nagliso ako para indi kami magtulukay. Pero ulihi na ang tanan, nabilin na ang akon mata kag dughan kag nabatian ko, maskin mahinay pa nga ginhambal ni Lolo ang tinaga nga “Kasakit sa iya maghambal.”

“Kasakit sa iya maghambal.” Ginsulit ko ini sa akon paminsarun kag nagpasiplat ako liwat kay Lolo. Ginpunggan niya apang nagtulo sa gihapon ang iya mga luha. Wala pa siya sang panyo, amo nga ang iya ginpahid sa iya guya ang iya lang kibulon nga kamot. Gintinguhaan ko nga indi na sila pagsapakon pero ginpalid na ako sa mga pamangkot nga “Nga-a, kag Sin-o?” Kag tungod isa ako ka manugbinalaybay nga sa tion nga ato isa na ka maniningad, amat-amat nga nahurma sa akon huna-huna ang isa ka teorya:

Gikan sa uma didto sa Kabankalan, nagbisita siguro si Lolo sa iya anak nga babayi nga nagaubra sa siyudad. Upod niya ang iya isa ka apo, anak sang iya agot nga nagaubra panghilamon didto sa kampo sa Tapi.  Naabtan nila nga gasinako sa pagpanghimos ang iya anak sa siyudad. Nakibot ini kay wala man lang nakapahibalo si Tatay niya nga mabisita kag wala man sang dala halin sa uma, maskin saging man lang.

Sa pagkamatuod, sorpresahon sila tani ni Tatay niya kag ulayhon mangamusta sa iban pa nga apo. Kag kun mahimo mahulam tani sang kuwarta, kun may ara, maskin isa lang ka libo para ibakal nipa i-atop sa kusina. Pero maskin indi pa kahulam ukon mahatagan basta makapangamusta na lang kag makaulo-istorya. Nahidlaw abi ini sa propesyonal nga bata nga halos wala na gapuli kag wala man nagatawag.

Ugaling ang natabo, medyo nairitar ang anak sa siyudad kay nadumduman lang siya ni Tatay niya kay mahulam ini sang kuwarta. Kag nagpabati-bati ini sang kapigaduhon sa siyudad, sang mga balayran sa kuryente, sa kamahal sang bulong sang iya hapoon nga bata, sa kamahal sang gasolina, sud-an, kag pletehan. Kulang ang iya suweldo maskin inugbakal sa ukay-ukay.

Sa dalayun, ang tono sang tingog naghuyog sa kasabad sang mga bagay nga wala gina-ekspektar, kag kagutok sa ila balay kay low-cost housing. Mayo pa sa uma, pwede lang ka-istambay, katungango pagkatapos sang ubra, matunganga sa wala, manigarilyo, malantaw teleserye kag magtulog.

Madamo pa sang wala ginhambal ang bata nga ginhaum-haum na lang sang amay. Ang kahidlaw nahimo nga kamingaw. Ang pagbisita nahimo nga awat. Nagtenir  man sang makadali pero artipisyal na lang ang mga sabat kag pamangkot kay ang mga imahe nga nag-upod sa tinaga, mga tagà nga nagsip-ak sa iya dughan bilang isa ka amay. Nagbalabag ini sa iya tutunlan kag tungod indi niya maintiendihan ang kasubo, isa lang gid ang iya namitlang didto sa salakyan. “Kasakit sa iya maghambal.”

 “Nong, lugar lang!” Naglapaw ako sa akon prutasan nga dapat kaladtuan.

Nanaog ako sa may plaza kag samtang gapalayo ang dyip, nagtulukay pa kami sang bata. Gintinguhaan ko nga magyuhom, apang natingala ini kag nahuya kag ginasandig ang ulo sa abaga ni Lolo niya. Sa lima ka pasahero sa dyip ako lang ang nakakita kag nakabatyag kay ang duha ka pasahero sa likod sang drayber nobyahanay kag sige lang bag-iranay. Ang isa ka gaopisina nga gapungko lapit kay Lolo sige lang hampang sa Ipad.

Kapaang sang panahon kag kasilaw sang init.

Kabug-at sang akon tikang samtang gapanglubaybay sa atubang sang katedral. Ginsugata ako sang isa ka yagit nga nagapakilimos pero wala ko na ini masapak. Masindi tani ako sang kandila sa Birhen de la Regla kag manuktok sa iya ganhaan nga ubayan ang akon mga plano para makatibawas man kami sang akon asawa kag anak diri sa siyudad, pero ginrasonan ko na lang ang akon kaugalingon nga basi gutok sa sulod.

“Nagbisita gid siguro sa iya bata.” Ginhambal ko ini sa akon kaugalingon nga daw napat-ud ko gid ang natabo.

Wala na sila ni Lolo pero ginadul-ong sila gihapon sang akon balatyagon. Indi madula sa akon paminsarun sang iya ginhapulas ang iya dughan. Nahibaluan ko ang kasakit sini. Nadumduman ko ang isa ka tion nga ginturasok ako sa publiko sang abi nakon isa ka abyan. Ginkumos ko man sato and akon dughan kag naghibi sang malinong nga nagakurog-kurog sang mag-abot sa balay.

Hambal nila ang mga tawo nga wala nagasinggit sang ila kasakit amo ang mga matuod na nasubuan. Kag si Inday, sa iya bata nga paminsarun, wala siya sang mahunos nga tinaga nga makapaumpaw man lang tani sa iya Lolo.

“Nakapamahaw sila ayhan?” Ginhaum-haum ko nga wala.

Nanotaran ko nga kasakit gihapon sang akon dughan kun maghaklo ako sang hangin. Ginsikmat ako abi sang nagligad nga adlaw sa sobra huko sa pulungkuan sige pang-tsek. Wala  pa siguro gihapon makuha kay nanghakwat ako sing pila ka balde nga tubig kagina sing aga kay kahina sang tubod sang gripo sa washing machine. Kahapdi man sang akon mata kay kalawig abi sang tenir ko sa kompyuter kagab-i, nag-ubra ako sang eksam. Daw kahapdi man sang akon tutunlan kag kabudlay magtulon. Nadumduman ko nga wala ako kaspray sang akon ilong, amo nga siguro ara naman ang akon nasal drip kag nanaog sa tutunlan.

Mga maskara sang aswang kag sari-sari  pa nga mga panulay ang nasugata ko sa likoan sa tabok sang Plazamart. Lapit na lang gali tigkalalag. Dasun semana bisitahun ko si Tatay sa uma kay maistorya kami kun maihaw sila baboy sa petsa uno para kay Nanay. Mga duha kabulan na gali nga wala ako kapuli sa balay kay pirmi lang may ulubrahun sa eskwelahan maskin Sabado. Tagaan ko gali dayun si Tatay sang kinyentos panggasolina para makalagaw siya sa Tabao sa iya paryente ukon sa iya kumpare sa Taloc. Iteks ko siya dugay-dugay kay basi nalipatan niya naman imnon ang iya bulong sa high blood, kag basi nagsalay naman kaun ginamos kag panguga sang humay.

Wala ko dayun ginapasugtan si Tatay nga magbisita sa balay sa Celine Homes kay basi magtalang ini ukon maglain ang pamatyag kun kainit sang tiyempo. Kag kalabanan gab-i na kami gapuli, basi indi kami mag-abtanay kanugon lang sang iya tiyempo. Gatawag man ako pirmi sa iya. Ginapadal-an ko man siya sang mga dvd nga giyera kag karatihay. Mabuot ang akon amay, tamaran ini manamok, kag kun kaisa maskin galain ang pamatyag indi gusto magpabalo kay basi sako ako kuno. Nagapangutos gid ako kun mag- amo siya sini kay indi ko gusto nga mabudlayan siya maskin sa simple lang nga ubo.

Kabay nga si Lolo kag si Inday nakaabot na sa ila balay kag nakakaon.

“Indi na lang kamo magkadto sa siyudad kun kasakit man lang sa ila maghambal, Lo.” Singgit ko sa huna-huna.

Sa akon kamingaw, wala ko natalupangdan nga nanghayhay ako gali sang matunog sa atupang sang akon ginabaklan sang prutas. Nagyuhom sa akon ang akon suki nga tindera kag nagsiling nga kadalum gid sang akon hugot.

Wala ko napuggan ang akon bibig kag samtang gaamat-amat lakat mahinay ko nga nahambal nga, “Kasakit abi sang tawo maghambal, nang. Kahapos lang sa ila mamasol maskin sa magagmay nga bagay.”

–Tapos-

Si Jonathan Davila sangka maestro sa University of St. Lasalle-Integrated School sa Bacolod City, Negros Occidental. Isa man sia ka premyado nga manunulat sa Hiligaynon, pinakaulihi amo ang Grand Prize sa Binalaybay sang 2024 Premyo Hubon Manunulat sang Hubon Manunulat: West Visayan Writers. Mabasa man diri ang iba pa nga sinulatan ni Sir Jonathan.