(Credit sa Portrait kang Manunulat: FUSIN).
Kang Hunyo pa ako gin-imbitar ni Phil Harold Mercurio, sangka abyan nga manunulat sa Waray, nga magtugro kang seminar-workshop para sa mga manunudlo kang Isla Capul sa pagsulat kang mga sugidanën nga pangbata sa andang pulong nga Inabaknon. Ang mga sugidanën nga mahimu nanda tuyu nanda nga gamitën sa klasrum kapin pa gid sa mga esudyante halin sa Grade 1 asta sa Grade 3 nga ginatudluan sa iloy-pulong ukon mother tongue.
Ang matuod, isla lang ang nagrehistro sa akën pamatin-an kag nag-estorya kami ni Harold sa telepono. Kon may isla, may dagat. Naghëëd ako dayon. Oktubre dapat dya ugaring may mga papeles pa nga kinahanglan isumiter sa National Commission for Culture and the Arts nga magatugro kang pondo para sa hirikuton nga dya kag nasaylo ang petsa sa Nobyembre, nga mayad man hay natabuan nga semestral break namën sa Miriam.
Ang Capul sangka gamay nga isla sa tënga kang Northern Samar kag Sorsogon sa Bicol. Daw Boracay lang dya kabahël. Sa dagat nga dya nagaagi ang mga barko kang roro nga nagapaagto-pabalik sa mga piyer kang Matnog sa Bikol kag sa Allen kang Samar. May populasyon dya nga 13,500 kag ang tawag kananda mga Abaknon. May 8,000 pa ka Abaknon ang nagairistar sa Metro Manila at sa iban nga pungsod.
Medyo extra-challenge ang pag-agto rugto. Halin sa Manila sangka oras nga masakay sa gamay nga eroplano paagto sa Calbayog. Halin sa Calbayog sangka oras kag tënga nga masakay sa pampasahero nga van paagto sa piyer kang Allen sa Northern Samar. Halin sa piyer, sangka oras nga masakay sa sangka bahël nga pumpboat nga ang tawag nanda “motor.” Buta pirme kang mga pasahero ang motor tëngëd kisra lang sa sangka adlaw ang biyahe kadya, nagahalin sa Capul ala-siyete kang aga, kag nagahalin sa Allen alas-dose y medya. Kon indi mo dya maabutan, sa sunod nga adlaw rën ikaw makasakay. Kon duro kuwarta mo kag isëg ikaw magsakay sa gamay nga pumpboat, makaarkila ikaw kadya sa balor nga Php1,500.
Lahëg ni Harold, ang motor kuno nga dya ang halimbawa kang balangay hay daw sangka barangay matuod ang mga pasahero. Kang paagto kami sa isla, buta rën ang motor kang magsaka kami. Udto-adlaw kag mabalëd, nagaduyan-duyan ang sarakyan. Dayon kami gintamyaw ni Mrs. Anecita Marzol, ni Ma’am Annie, nga DepEd District Supervisor kang Capul nga project coordinator kang seminar-workshop. Ginreserbahan na kami ka purungkuan sa tënga ayon. Manugpauli man tana sa isla, kon sa diin tana nagaobra kag nakapamana, halin sa pagtambong kang Dayaw Festival sa Siyudad Bacolod. Gintugruan na kami kang tinapay nga dara na kag sadya ang pag-estorya na parte sa mga nakilala na sa ginhalinan nga festival.
Ginpakita na pa kanamën ang mga litrato na sa anang cellphone kang pag-agto nanda sa Lacson Ruins. May nagsaka nga nagabaligya kang lansones kag nagbakal ako nga ginburuligan man namën kaën. Gëtëm rën gid man kami tanan hay pasado alas-dose rën.
Sa unahan namën, may mal-am nga babaye nga nagapungko sa wheelchair. Sa kilid kang ginapungkuan ko, may tatlo ka nanay nga may ginasabak nga mga bata—ang sara, daw darwa pa lamang ka bulan ang bata. Napanëmdëm ko, sadya gid dya kar-on kon maghirinibi kag magsururuka ang mga bata kon magrilingin rën ulo nanda sa biyahe. Nagsalâ ako. Akën ulo ang naglingin kag relaks nga relaks ang mga bata sa biyahe pati ang beybi. Ang darwa ka bata nga mas gamay pa kay Juliet, hala kaën ka tsitsirya kag may ginainëm pa nga juice samtang ginaduyan kami kang balëd. Kuon ni Harold, anád ang mga taga-Capul sa pagbiyahe sa mabalëd nga dagat.
Hambal ko sa mga taga-Capul, medyo bastos ang kahulugan kang ngaran kang andang isla sa Kinaray-a hay sinonimo dya kang “copulate.” Nagkadlaw sanda. Pero ang Capul kurapsiyon kang Acapulco, hay kang tiempo Katsila, ang mga galyon nga nagapaagto-pabalik sa Manila kag Acapulco sa Mexico, nagaagi sa andang isla agëd magbëël kang tubig, kapin pa gid ang mga sarakyan halin sa Acapulco. Gamay lang nga isla ang Capul pero rake dya mga tuburan. Siguro hay may bukid dya sa tënga nga buta kang mga kahoy asta kadya.
Imaw namën sa pag-agto sa Capul si Manong Totoy, ang sikat nga manugsiday kang Calbayog. Nemesio S. Baldesco ang byline ni Manong Totoy, sangka drayber kang pedicab kag mangunguma nga mamalaybay. Manug-senior citizen rën pero baskëg gihapon. Ginaimaw tana ni Harold sa mga workshop para magbulig sa pagkritik ukon manug-document. Sa Capul, tana ang videographer namën.
Mag-an nga imaw si Manong Totoy. Masinadyahën. Samtang nagaestorya kami, gulpi lang tana nagakanta kang mga karantahën nga Waray. Tana ang bag-o ko nga abyan nga Waray.
Kang hapon katong birthday ko, ginbëtang lang namën ang amën mga dara sa Capul Island Beach Resort nga ginatawag nanda rugto sa isla nga “White House” tëngëd puti ang pintura kang bahël nga mayor nga balay kato. Kadya pula rën ang atëp kag may samay nga kanaryo. Mga tatlo ka kilometro dya halin sa banwa. Sakay sa habal-habal, nagdiretso kami dayon sa Parola. Nagaturutarithi kang rugto kami. Nagauran abi kang maghalin kami sa Calbayog kag sa Allen. Daan ang parola nga kang 1896 pa ginpatindëg kang mga Kano agëd maggiya sa mga barko nga nagaagi sa San Bernardino Strait.
Sa atubang kang parola, may malapad nga berde nga banglid. Nagpungko ako sa simento nga purukuan nga nagapalibot sa sangka bahël nga puno kang talisay. Nanabitabi ako anay antes magsindi kang akën sigarilyo. Kon sa bakasyon gani ako, daw kanami gid manigarilyo. Baskëg ang hëyëp kang hangin rugto. Gahëd ang pagwasdak kang mga daragkël nga balëd sa mga item nga bato sa daray-ahan. Nadëmdëman ko ang binalaybay ni Carlos Angeles nga “Gabu.”
Katawhay kang akën pamatyag. Nalipay gid ako nga naghëëd ako kay Harold. Perpekto dya nga pagpahuway, bisan pa nga matugro ako kang seminar-workshop, hay antes ako maghalin sa Manila, may darwa ako ka libro nga gin-finalize—ang Sa Sariling Pulong: Mga Sanaysay Hinggil sa Filipino Bilang Pambansang Wika nga i-publish nanday Fr. Bong Delariarte sa San Agustin Center of Studies kag ang Pagbalik sang Babaylan: Antolohiya ng mga Maikling Kuwento sa Hiligaynon nga i-publish kang Komisyon sa Wikang Filipino kag NCCA. Kon kis-a, sagad ako magsilot sa akën kaugalingën. May disertasyon pa ako nga ginasulat kadya.
Daw himuon ko rën dya nga habit—ang pagpanaw sa sangka lugar nga wara ko pa maagtuni sa akën kaadlawan. Kang adlaw antes kang birthday ko nagselebrar kami sa balay sa Pasig nanday Tita, Sunshine, kag Juliet kang akën birthday. Ginbaklan ko ang akën kaugalingën kang cake sa Red Ribbon. May spaghetti man kami kag chicken joy nga ginbakal sa Jollibee.
Sa pagtungtong ko sa edad nga 41, may darwa ako ka bag-o nga libro, may sangka sagad nga manugsiday nga nangin abyan, kag may sangka matahëm nga isla nga may ana nga pulong nga nakilal-an. Not bad, kon sa iningles pa. Nangin mayad kag maalwan kanakën kang pangabuhi kag dapat magpasalamat ako sa Mahal nga Makaaku.
[21 Nobyembre 2014
Kolehiyong Miriam]
Balay Sugidanun 