Bulawan sa Basura (Ang Pagsagup kananday Nick Joaquin kag Pitoy Moreno)

Domingo, nagasirak man raad ang rapit alas-dose nga adlaw pero indi kadaug sa pagkaramig ka hangin nga nagadapya. Apat man lang ka sul-ub akun soksok nga pang-ibabaw, may madamul nga leggings antes ang jeans kag damul nga medyas sa sulud ka boots. May kalo ako kag ang akun malapad nga scarf nasambud it darwa ka beses sa akun liug. Wara pag-snow ugaring rugya ako sa outdoor flea market, ang sangka malapad nga tindahan nga wara’t atup kundi langit, wara’t dingding kundi kudal kag wara’t salug kundi lupa.

Flea market – andut haw? May bitik ang anda’ng ginabaligya? Kon mapisan ikaw magkatkat kag mag-Google search, makita mo dayon ang nagasinampukanay nga mga paathag sa Wikipedia. Kuno, ang termino halin sa French kag ang mga tinaga kon lubadun mo sa Ininglis nagakuon nga dyan sa lugar nga ra masapwan mo gid man ang mga bitik. May nagakuon man nga sa panahon kuno ni Napoleon III, ang nagparalagyo nga mga negosyante halin sa slum ka Paris nagtiriripon kag nagpadayon ka negosyo sa gintawag nanda nga “Flee Market”. “Flea” nga bitik ukon “flee” nga nalagyo, rugya sa America ang flea market isara ka malapad nga lugar nga nagaparenta ka mga pwesto ukon lamisa sa nanarisari nga mga manugbaligya. Sa may bitik man kag wara, sarang mo mabakal sa barato nga presyo ukon maayuan pa gid ang mga baraligya. May bag-o, may dumaan kag kon gadagsa ang Made in China kag bag-o nga mga peke, may mga orig man nga Made in U.S.A. ukon Made in Japan. Maswerte kon orig nga bag-o ang madakpan pero laban usado kag may dyan nga daw tarablug run gid pero indi mo mapaktan kon ano ang luyag kag kinahanglan ka manugbakal.

Kaduro ka mga rason kon andut ang sangka bagay nagtuhaw sa pinsar kag nahuman pero mas duro pa gid ang mga istorya kon andut nakadangat ang nasambit nga bagay sa flea market. Ayhan wara run matim-us ka tagbalay ang ana’ng mga gamit kag ginbayaan lang bilang bayad sa renta, ukon basi napatay ang tag-iya kag wara’t malyag mag-atipan ka mga ginpakaali-ali na nga mga koleksyon. Mahimo man nga wara nagsantu ang kolor ka gamit sa pinta ka dingding ukon natak-an run magturuk ka daan. May dyan man nga nakamaan nga ang dumaan nga gamit ukon “vintage” nauso gid liwan kadya, gani mapisan sanda sa pagsaka kag pagtinlu ka attic ukon pag-ukay ka anda’ng mga tinago agud sarang makwartahan. Kang una ko nga paglagaw sa flea market, nadumduman ko ang hambal ka nagasakay sa barko nga amigo namun kato. Pagkakita na kuno ka mga ginapanablug nga mga kagamitan sa Europa, nag-abot sa ana’ng pinsar nga kon sarang lang raad mabutangan ka tarog kag itayon ang anda’ng ginatablug paagto sa atun banwa, duro pa ang makapulos.

Sa mga nagaarawas nga mga kagamitan, nakita ko ang “konsensya” kang America; ayhan hapus lang ang pagbakal, gani hapus man ang pagpilak sa basurahan ukon pagbilin sa kilid ka karsada agud mapurot, mabaligya kag mapuslan ka iban. Konsensya ang nagasugyot sa pagbakal kag pagtipon, kag amo man ang nagahutik nga panahon run agud buy-an ang mga gamit ukon itablug.

Wara gid ako magdumdum nga kadya’ng Domingo, ang nagaparunupsup sa tul-an nga karamig magdara kanakun sa sangka lamisa nga puno ka tinumpok nga mga libro. Ang iban may hapin pa nga plastik kag nagahulas sa tun-og. Nagduyu ako sa pagbaluskay hasta nga nasapwan ko ang coffee table book kang atun bantog nga manunulat, ang premyado nga National Artist for Literature, si Nick Joaquin. Ang “Almanac for Manilenos” ginbalhag kang Mr & Ms Publishing House sa Manila kato’ng 1979. Pangarwa ko ra nga tuig sa U.P. Visayas, Iloilo sa diin una ko nabasahan ang “Summer Solstice,” sangka klasik Nick Joaquin nga istorya nga nagasaulog kang pagkagamhanan ka bayi sa piyesta kang tadtarin sa Paco. Darwa ka kopya ang Almanac nga kumpleto pa ang pangguwa nga hapin ukon dust jacket. Ginpili ko ang pinakanami nga kondisyon. Ang orihinal nga presyo nasulat sa sulud, $42. Give me a dollar, kuon ka manugbaligya. Abtik ako dayon magdawu ka akun sampanid nga dolyar hay kon kis-a, nagasaka ang presyo kon makita nanda nga nakunyag gid ikaw ka imo nasapwan sa anda’ng baligya.

Sa tabuk, hala man ukay ka mga libro si Manang, ang akun bayaw nga imaw ko pirmi maglagaw sa tindahan. Gabaringkiwas run ang ana’ng ginakaptan nga mga libro. May ginhakwat tana nga mas damul nga coffee table book, mabug-at kag nahapinan ka plastik lakip ang jacket. Bahul nga mga letra, ‘Kasalan” ang nasulat sa hapin kag may sangka litrato kang maambung nga modelo, naka-trahe de boda sa atubang kang sangka dumaan nga altar ukon retablo. Sa naidalum ka litrato, nasulat ang bahul nga “J. Moreno.” Ay abaw, wara’t iba gid kundi ang Fashion Czar of Asia, ang fashion designer nga nagtugro kang kabuhi kag nagpabantog sa ginasul-ub ni Maria Clara, si Jose “Pitoy” Moreno! Amun ginbaluskay kag napa-wow kami sa mga litrato kang nagkalain-lain nga trahe nga ginasuksok kang mga nobya sa anda’ng kasal. Gung-an nga mga ngaran ka alta nga kalibutan kang Manila ang mga litrato ka ginkasal. Nakunyag pa gid kami kang nakita namun ang bugu nga sulat kag pirma ni Mr. Moreno para sa gintaw-an na ka libro. Napetsahan sa ika-20 ka Nobyembre, 1990, tuig kang ginbalhag ang libro sa Golden Cup Printing Co. Ltd. sa Hongkong. Wara nabutang ang orihinal nga presyo sa sulud pero suno sa manugbaligya, ang tanan nga libro tag-sangka dolyar lang.

Nabuta ang amun mga mata ka turuk ka mga trahe nga gindisenyo ka sangka Pilipino nga nagtugro ka dungug sa atun saya kag terno. Manami man nga kaimaw kon hapon ang Almanac ni Nick Joaquin – makawiwili ang pagsirinamu kang balaan kag eskandalo, matuod nga datos kang mga hitabo kauna kag ang mga gina-“kuno”. Nasapwan ko sa Almanac nga may flea market man gali kauna sa Manila, ang Sibakong nga ginpamunuan ka mga manugbaligya nga Intsik kang Parian.

Tam-an ka barato ang amun kalipay kato nga Domingo. Ang paglagaw sa flea market sangka paghanas sa imahinasyon sa pagturuk kang kapuslanan kang sangka bagay nga gintablug. Magluwas sa pagpatigayon kang recycling, ang flea market nagapatimaan nga buhi ang kultura pang-negosyo, padayon ang pagbayluhanay ka mga tinaga, kwarta, kagamitan kag mga ideya. Sa ginpakabasura kang iban, kon kis-a, ang atun masapwan angay man ka bulawan.