Andüt Kinahanglan nga Magsulat
sa Kinaray-a
J.I.E. TEODORO
TÜNGÜD amo dya ang kuon kang Konstitusyon kang atün pungsod:
“Ang pambansang wika ng Pilipinas ay Filipino. Habang ito’y nabubuo, patuloy itong pauunlarin at payayamanin batay sa mga umiiral na wika sa Pilipinas at iba pang wika. (Artikulo XVI, Seksiyon 6).
Ginahambal man sa seksiyon nga dya nga:
“Alinsunod sa mga probisyon ng batas at kung mamarapatin ng Kongreso, gagawa ng hakbang ang Gobyerno upang simulan at itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang wika ng opisyal na komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistema sa edukasyon.”
Ano ang labüt kang Kinaray-a sa Filipino? Ang kuon kang Palisi sa Wika kang Unibersidad ng Pilipinas, ang mga rehiyunal nga mga lenggwahe sa Pilipinas, imaw ang Kinaray-ay, ang tuburan kang pambansang wikang Filipino.
“Kasing-yaman lamang ng kaisahan ng aitng pinagsamang-samang lokal at rehyonal na kultura ang sibilisasyong Pilipino. Mabubuo lamang ang Filipino kung mapapayaman ito ng ating mga lokal at rehyonal na wika at ng mga dayuhang wikang tulad ng Español at Ingles.”
Amo ria nga dapat suportahan kang gobyerno kag kang mga pribado nga organisasyon ang pagpasambong kang mga rehiyunal nga lenggwahe pareho kang Kinaray-a. Ti sin-o pa abi ang sarigan ta nga maggamit, magpalapnag, kag magpasanyog kang Kinaray-a kundi kita nga namat-an ang paghambal kadya.
Dapat padayon ang pagkamanggaranün kang Kinaray-a bilang lenggwahe agüd bahül ang pabulig kadya sa pagporma kag pag-uswag kang Filipino.
Andüt kinahanglan natün nga buligan ang pag-uswag kang Filipino?
“Ang Pilipinas ay hindi lamang isang bansang at ang mga Pilipino ay hindi lamang isang nasyonal na komunidad. Iyan ang ating sosyal at pulitikal na reyalidad. Ngunit sa diwa at sa kultura batay sa ating historical na karanasan, tayo ay isang natatanging sibilisasyon ng magkakaibang lokal at rehyonal na kultura; isang sibilisasyong hinubog ng ating mga sariling katutubong tradisyon, at ng mga impluwensya mula sa Asya at sa Kanluran. Kailangan natin ang isang nasyonal na wika bilang linggwa frangka ng mga kultura at sibilisasyong Pilipino. Nakapaloob sa wikang ito an gating pamanang spiritwal at cultural bilang isang nasyonal na komunidad para padaliin ang komunikasyon sa lahat ng mamamayan, palakasin ang ating pagkakaisa bilang isang bansa, at itaguyod ang ikwalidad sa ating lipunan.”
Bilang manunulat, kon pamangkuton ako kon andüt nagasulat takün sa Kinaray-a, amo dya ang akün sabat. Parti dya kang papel nga ginbasa ko sa National Conference on the Philippine Center of International PEN katong Disyembre 3, 2005 sa syudad kang Iloilo:
“Nagasulat ako sa Kinaray-a tüngüd amo dya ang pulong kang akün mga ginikanan. Amo dya ang pulong nga akün namat-an. Sa pulong nga dya mas mapabutyag ko kang klaro kag manami ang mga baratyagün, kaaram, kahadlük, kag damgo kang mga tawo sa akün palibot—mga mangunguma, mga manugsagyap, mga marinero, mga oripün sa iban nga pungsod, kag mga tawo nga balhas kag dugo ang ginapaturo makakaün lamang tatlo ka beses sangka adlaw. Sa Kinaray-a nagakanta ang nagakalipay kag nagakasübü ko nga kalag. Sa Kinaray-a ako nagahigugma. Sa Kinaray-a ako nagadamgo. Kag labaw sa tanan, sa Kinaray-a ako nagadayaw kag nagapangayu kang bugay sa akün Ginuo.”
Para sa mga bataün nga manunulat nga mga Antikenyo, kapin pa gid ang naga-edit kag nagasulat para sa andang mga school paper, sangka bahül nga panghangkat ang pagbulig sa pagpauswag sa Kinaray-a. Tandaan natün nga sa pagsakdag natün sa Kinaray-a, ginasakdag man natün ang pagporma kang matuod-tuod nga kulturang Pilipinhon.
________________
Litrato ni Pangga Gen sa tagsulat sa Hale Manna Beach Resort sa Moalboal, Cebu katong 27th Cornelio Faigao Writers Workshop kang University of San Carlos kang Nobyembre 4-6, 2011.
Si J.I.E.Teodoro ang mahambal nga pinaka-prolific nga tagsulat sa Kinaray-a, bisan amo man sa Hiligaynon kag Filipino. Pangilalaha tana, kasimanwa, sa anang mga sinulatan kag premyo sa Wikipedia, sa anang mga blogs: http://katawgwapa.blogspot.com ukon sa http://katawkangkatipunan.blogpsot.com
Balay Sugidanun 
Sakto gid, JohnKataw!
LikeLike