Binagyo sa Bicol, ang Magayon kag Maogmang Lugar

Natingala ako nga may pamirit sa limug ka akun miga. Ginapabalik na ako kananda sa Naga kang ma-cancel dun ang mga klase, opisina, kag ang akun flight pabalik sa Manila Lunes pa lang it hapon. Martes it gabi-i ang balita nga paghugpa sa lupa kang bagyo nga si Glenda. Sa pensar ko, puwede man ako magpalipas kang bagyo sa Albay hay rugya run ako. Nami kag lapad ang akun Kalachuchi Room sa Balay de la Rama, sangka boutique bed&breakfast. Kun magguwa ako sa terrace, atubang ko ang Mayon Volcano. Kun ilibot ko akun panuruk, ang malagtum nga taramnanan kag kabukidan. Parapit, pagduko, ang hardin kang mga kalachuchi – nagapugati. Nagdiretso ako rugya Domingo it hapon. Biyernes ako it aga nag-abot sa Naga kag gin-asikaso ka dyang akun miga, sangka kilala nga iskolar kang Bicol kag manunudlo sa Ateneo de Naga diin nagtugro ako kang talk parte sa atun epiko nga Hinilawod kang Sabado it hapon.

Pero may sense of urgency sa anang limug kag sinsero nga pag-ulikid kanakun. Nakulbaan man ako; daw ka-grabe gid kang ginapaabot nga bagyo. Pensar ko, hinali may kadu nga matabo kanakun, indi nanda ako mabuligan dayon. Indi man ako makapangayo ka bulig kananda. Sobra darwa ka oras sakay kang van ang distansya kang Naga City kag Daraga, Albay. Doble rugya kun bus. Bisita na ako kag abyan. Indi ko gusto nga ma-guilty tana ukon magkabalaka. Bahul nga posibilidad ang black-out kag bisan may darwa ako ka power bank, maubos dya. Kag ano mahimo ko bisan may baterya ako kag signal kun wara tana?

Martes it aga, pagkatapos kang pamahaw, nag-check-out ako kag nagpahatud sa traysikul sa paradahan kang van pa-Naga. Wara it byahe. Nagatarithi. Duro pa ang mga tawo sa sagwa. Wara it pagdali ukun pagkabalaka. Sa pensar ko, buyu sanda nga pirme ginabagyo, rulubsan. Padayon ang pagka-ordinaryo kang aga. Pero pribado gilang nga mga sarakyan ang garulubas. Hambal ka drayber, ihatud na ako sa terminal kang bus.

Wara pa kami makaabot sa terminal, may bus nga nagapondo sa binit kang karsada, naga-pick-up kang mga pasahero. Pa-Manila! Pagsaka ko, kalabanan mga pamatan-un ang pasahero; mga naga-obra sa Manila. Wara it pagdali ang drayber kag kunduktor. Nagkabalaka ako nga basi bisan man-an nanda nga may bagyo, wara sanda it pagpangaman amo nga ma-byahe pa. Pasimpalad para sa adlaw-adlaw nga kita. Basi sahi sanda ka mga tawo nga gina-ugtasan kang gobyerno kag pribado nga mga tawo kag organisasyon nga saku sa pagbulig tatap kanatun sa panahon kang mga kalamidad pero ginapabungul-bungulan, hasta magbasulanay gilang kag maghinulsul kun madisgrasya. Ordinaryo ang bus, ordinaryo ang mga pasahero: hinali madisgrasya, posible man mabalita pero hay indi gid pagtutukan.

Mapatay ako nga indi mabuligan. Naka-leave ako sa obra; na-cut akun insurance: wara ako it healthcard. Daw tampa kang kaimulon ang asik kang tarithi halin sa bukas nga bintana kang bus. Amo dya ang mangin imol.

Pero naga man, bisan amo dya akun mga napamensar, wara it mga balud sa akun dughan. Kampante ako, nga daw anad run man gid parehas kang iba nga mga pasahero sa tuig-tuig nga pagbisita kanatun kang mga bagyo kag baha. Kang Hunyo, nag-byahe ako pa-America. Duro man akun kulba pero mayad man, wara man it natabu nga kadu. Nakabalik ako kag wara it nagbag-o sa mga posisyon ka akun mga gamit sa condo. Ang sobre nga ginbilin ko para sa akun pamilya, in case of untoward incident, naka-selyo gihapon, nakatungtong sa lamesa, ingud ang planner kag pencil case. Salamat, nagpadayon ang nomal ko nga kabuhi, amo nga naka-biyahe rugya sa Bicol.

Nag-andar ang bus, padayon ang tarithi, hasta magbaskug-huraw-baskug sa nagkalain-lain nga mga banwa, hasta makaabot kami sa terminal sa syudad kang Naga, tapos-igma. Salamat sa Dios! Gin-alaw-alaw ako kang kotse ka akun miga. Naghapit kami sa sangka restaurant para sa take-out. Naka-pangape ako. May baterya ang akun iPhone, may internet, nakasunod kang balita online. Padayon ang normal nga kabuhi. Hasta mag-gabi-i, pagkatapos iyapon, pasado alas otso, kag magwaswas ang baskug nga hangin dara ang uran. Nadura ang kuryente.

Mabatian ang pagturuklab kag paghurulog kang mga bagay sa guwa. Naga-igut ang hangin. Nadumduman ko ang nabatian nga mga istorya halin sa mga kasimanwa nga survivor kang Yolanda sa Culasi, Antique: nga daw may kaugalingon nga mga mata ang hangin, kag mga unto nga nagapagut-bagrut. Atat na atat mangwaswas, mangrangga, mangbari – manglimpyo kang kalibutan. Rugya ang kamatayun, matira ang matibay!

Mahambal nga equalizer ang kalamidad: manggaranun kag imul ma-apektuhan kadya. Huod, tanan kita apektado, pero sa nagkalain-lain nga level. Salamat, maysarang ang pamilya ka akun miga. Natumba ang mal-am nanda nga puno kang bougainvillea sa gate kag nagharam-us ang palibot kang balay sa mga dahon kag sanga kang mga kahoy kag tanum pero hilway kami tanan sa katalagman. Wara naramigan, wara nagutum. Black-out kag mabuhayan ang pagbalik bangud duro ang nagkaturumba nga mga poste amo nga hapon kang Miyerkules, nag-check-in kami sa hotel. Amo dya ang nagakatabo kananda sa syudad kang Naga, tag-ururan man ukon tag-irinit nga wara it kuryente: ang mga maysarang, naga-check-in sa hotel. Salamat nga zero casualty ang na-report halin sa probinsya kang Albay, ang sentro kang bagyo. Amo gali nga ginpabalik na gid ako. Mas makatalagman ang Albay bangud sa bulkan nga Mayon.

Huwebes it gabi-i run ako magbalik sa Manila, kang ma-resume ang biyahe ka mga bus. Sleeper bus kang Isarog Line ang akun ginsakyan. Comfortable hay lapad, isara lang ako, kag makaturog. Naka-backpack lang ako pero nadugangan dya. Nagbakal ako kang mala-basket nga bag himo sa abaca sa sangka tiyangge sa Cagsawa kang mag-agto rugto para sa view kang Mayon kang Lunes it aga. Rugya nasulod ang mga pinamakal ko: souvenir t-shirt, botelya kag pakete kang pili nuts sa nagkalain-lain nga raha, set kang place mat, tsinelas, kag mga kahita himo sa abaca – export quality sa barato nga presyo. Saku ang text kang gurang ko halin sa balay sa Antique. Gakabalaka bangud sa mga balita sa TV parte sa Bicol. I-uli ko kananda sa balay ang mga pinamakal. Sa status update ko sa Facebook, may pira ka mga abyan, kasimanwa, kag mga estudyante nga nag-comment, “take care.” Salamat lang ang akun masabat: budlay isulat ang nagahapulas sa dughan. Pang-regalo ko run sa Christmas ang pinamakal nga mga souvenir item.

Bugu ang akun sabat sa mga text ka akun gurang; direct to the point. Ginahulat ko nga maka-abot, nga hasta wara pa ako maka-abot sa balay, indi pa ako anay makabalita, hay ang kabuhi ilabi na kadya nga mga adlaw, sa sangka pisuk ka mga mata, pwede magbag-o. Sa sangka sala lang nga pagliko kang drayber, mahulog kami, mabunggo, ukun ano man.

Ang akun paghipus sangka pag-ampo sa kun ano man ang mahimo matabo. Sangka paghanda kang kaugalingon. Amo nga nagpalaba gid ako kag nagpa-plantsa sa hotel kang pantalon kag t-shirt para isuksok sa dyang byahe pabalik sa Manila. Dignidad sa panahon kang bagyo kag rotational brown-out.

Amo man dya siguro ang pamensarun kang drayber kag kundoktor kang bus, kag kang mga pareho ko nga pasahero kag lagawan: ma-stranded man, ma-delay, pero indi mapunggan kang bagyo kag kun ano man nga hitabo ang pagpadayon sa pag-obra, pagpalangga, pagpangabuhi: bulkan kang atun kalipay, kahulugan, pulos. Amo nga naga-kadlaw pa kita – hehehe, natumba ang akasya; hehehe nagpanaw kami sa baha.

Absurd man pero amo dya ang atun coping mechanism. Daw dulum sa guwa, nga indi ko mamasnahan kun ano kaduro ang nagturumba nga mga kahoy, poste, balay, kag salamat, makaturog ako bisan bugu. Bisan pa may paglabay sa akun pamensarun kang mga tawo nga naga-barakwet; mga imahen nga nalantaw sa TV kag sa mga newsfeed sa social media, kag sa dyang tion, sa mga karsadahun kang Bicol, kilala nga maogmang lugar (happy place): ang Albay bilang magayon (beautiful), ang Naga bilang anang tagipusuon kag syudad para mangin pilgrim, indi lang turista.

Naglampas ako sa husto nga paranaugan pag-abot sa EDSA sa Manila. Nalipat ako maghambal sa kunduktor. Wara dya nangin problema. Nagabanaag ang kasanagun, wara it uran, wara it baha, kag buhi ako.