Ang Sikreto kang Suba kag Banglid (Ang Kabuhi sa Baryo #3)

by Pangga Gen

“Bather” ni Fernando Amorsolo (1956) / Pearl of the Orient: Discover Old Philippines/ https://www.facebook.com/DiscoverOldPhilippines

Pangga Gen/taga-uma@manila

May mga umbok nga nagrulupad halin sa cogon sa banglid. Ano ang nagtublag kananda? Kulas kang sawa? Maninina ukon dalitan?

Kun nagapanihul gani si Laki, amo run da kag magdulhog si Bayi. Sa suba, rugto sa may bubon, latas kang taramnanan, ang labador sa hawak – sangka putos nga ralabhan.

May pangka bug-ungan nga gaistar sa bubon sa suba. Sa unahan kang suba, ang turugban. Nalawit ang karbaw sa gamut kang balanga-an. Nabatian kang karbaw ang panihul kang Laki, amo nagwaug-waug kang liug. Duro run nga kalapata kag langaw ang napatay ka anang ikug. Gusto run kang karbaw magharab kang hilamon sa takas.

Naglumpat ang pangka bug-ungan sa sulod kang bubon kang matungtong kang Bayi ang labador sa mga bato sa baba kang bubon. Kun may ihi run kang pangka ang tubig, masaruk ka pa bala? Ipanglaba man, labi na gid kun irigos?

Sa marayu naga-obra ang asawa ni Laki. Nagniriwang run kang urihi na nga pag-uli sa pagtatap sa mga bata kang iba nga tawo para may pagkaun kag bayo anang kaugalingon nga mga bata. Ang Bayi, daraga – laon-laon. ‘May aslum pa gid man,’ kun huring-huring pa sa mga tiyangge ang maghusga. Ginatatap kang Bayi, sangka kaingud, ang tatlo ka mga bata kang Laki kag anang asawa. ‘Mayad man ra,’ kun huring-huring pa liwan sa mga tiyangge ang patihan.

Kuno abi sa karbaw sa turugban ang agto ni Laki. Bukon ana dyang karbaw. Natabuan lang nga gapanihul man ang tag-iya kang karbaw, amo nga natublag ang mga umbok sa cogon sa banglid. Rapit gilang anang mga tikang sa suba.

Ihi kang pangka sa tubig sa bubon kag may kabadyangan sa takas sa unahan kang puno kang balanga-an? Ginbilin kang Bayi ang labador. Wara it pagkalingkang sa mga bato. Wara ruman kitaa sa sinaw kang tubig kang bubon ang pangka.

Pabay-i ang ralabhan, ang pangka, ang karbaw, ang panihul. Rabong ang kabadyangan, lapad ang mga dahon.

‘Kag man-an n’yo run ang sunod nga natabo,’ huring-huring liwan sa mga tiyangge sa baryo.

Ang matuod, wara it may nakamaan kun ano gid man ang natabo, bisan pa sugid kang nagapanihul nga tag-iya kang karbaw, nakita na ang pares kang mga tsinelas kang Bayi kag Laki sa amo nga kabadyangan. Labaw sa tanan, nabatian na ang sangka pinasahi nga tunog, sobra pa kanami sa panihul. Bisan gani kuno ang pangka bug-ungan, nga nagguwa run sa bubon kag nagatindug run sa bahul nga bato sa ingud kang labador, kag ang karbaw nga saku sa pagwaug kang liug kag paghanut kang mga kalapata kag langaw nakaduloy man – naurungan sa amo nga kanamit kang tunog.

Halin katu, ginsugid man sa mga tiyangge hasta sa kaiping nga mga baryo ang amo nga kabadyangan.

Kun sangka alamat dya, mahimo masugid nga halin katu, wara run nakita ang Bayi kag Laki. Kun himuon nga istorya kang kaharadlukan, mahimo hambalun nga nagamurto halin katu sa amo nga lugar kag mabatian ang amo nga tunog.

Sangka butig dyang istorya, himu-himo ko lang, pati kamo.

Pero matuod nga may sikreto ang mga suba kag banglid sa baryo. Kauna. Kadya daw wara run. Ragkul run ang mga bata kang mga suba kag banglid. Bura run ang mga huring-huring. Sa masunod nga adlaw, daw aso nga naglabay, daw wara run it sunog sa panit, daw wara run nagapadalhit kang suruk-suruk. ‘Nagbusong si Ano?!’ ‘Nagdayunay sanday Ano?!’ ‘Te, ano?!’

May mga turugban pa, wara run it mga bubon: padayon ang kabuhi, kag sangka manami run nga butang ang malingkang kag makunyag sa pagrulupad kang mga pispis halin sa cogon, sa kulas kang sawa, sa pagsug-alaw sa mga mata kang pangka bug-ungan, sa pagdumdum kang tinaga nga ‘kalapata.’

Leave a Reply Cancel reply

Enter your comment here...

Fill in your details below or click an icon to log in:

Email (required) (Address never made public)

Name (required)

Website

You are commenting using your WordPress.com account. ( Log Out / Change )

You are commenting using your Google+ account. ( Log Out / Change )

You are commenting using your Twitter account. ( Log Out / Change )

You are commenting using your Facebook account. ( Log Out / Change )

Cancel

Connecting to %s

Note: HTML is allowed. Your email address will never be published.

Subscribe to comments

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.

BAG-O NGA LIBRO NI PANGGA GEN

Para sa order: vvasenjo@gmail.com.
PICTURE BOOK KANG BALAY!

Istorya ni Early Sol Gadong /Ilustrasyon ni Mark Lawrence Andres /P200.00.
BALAYSUGIDANUN ANIMATION
- Alimango sa Bakhawan (The Crab in the Mangrove) ni Michael Q. Orquejo
TWEET ni PANGGA
- Bantugan sa Panulatan Kinaray-a: Bag-o nga Paindis-Indis sa Pagsulat [Update: May Kopya kang Taramdan sa Lantipulon… twitter.com/i/web/status/1… 3 days ago
Follow @pangga_gen
PAMATI-I SA SOUNDCLOUD
GUSTO N’YO!
SIKAT!
SALAMAT SA KOMENTO

Pangga Gen on Isla Mararison for Less Than 1…
ElaineFuqua on Isla Mararison for Less Than 1…
Pangga Gen on Panawagan: Blog sa Balay kang…
TAGDAGYAW SA LAMESA

Si Peter Solis Nery isa ka premyado nga manunulat sang mga sugilanon, binalaybay, drama, kag pelikula sa mga pulong Hiligaynon, Filipino, kag Ingles. Gintib-ong sia sa Palanca Awards Hall of Fame sadtong 2012. Gikan sia sa Dumangas, Iloilo apang subong nagapuyo sa Los Angeles, California bilang isa ka nars. Katapu sia sang Dramatists Guild of America, kag ginasaligan nga Hiligaynon tester sang American Council for the Teaching of Foreign Languages. Iya gintuga ang The Peter Solis Nery Foundation for Hiligaynon Literature and the Arts para maamligan kag mapatin-ad ang panulatan Hiligaynon. www.petersolisnery.com.

A native of Bacolod City, Negros Occidental, Fundador ‘Mytor’ Gamboa Tipon II was a graduate of Bachelor of Science in Commerce, major in Management Accounting and a Corps d’ Elite Outstanding Student Awardee of University of St. La Salle. He also finished Bachelor in Secondary Education (supplemental) at West Negros University and is a LET board passer, major in Mathematics. He is a member of USLS Maskara Theater Ensemble and National Commission for Culture and the Arts-Committee on Dramatic Arts, resident playwright of The Performance Laboratory, and a 2012 Iyas Creative Writing fellow. He is an Iyas Literary Awards-Hiligaynon One Act Play winner who won Second Prize for “Palad” in 2013 and First Prize for “Emo Trip” in 2012. He is a freelance commissioned writer, acting/declamation coach, stage actor and director. His other written and staged plays include “Ang Kalbaryo sang Krus,” “Por La Sangre,” “Rizal Is My President” (adaptation of Joshua So’s play based on Napoleon Almonte’s book of the same title), “Siete Pecados,” “Orakulo,” and “Café Specials.”

Described as the enfant terrible of Bikol contemporary writings, Cordero is a widely anthologized writer in the country today. He has five poetry collections in Filipino and Bikol. His recent collections are Canticos: Apat Na Boses (UST Publishing House, 2013) and Labi (Ateneo de Manila University Press, 2013). He co-edited an anthology of essays, The Naga We Know (Anvil, 2013) with Paz Verdades Santos. Before the year ends, he is set to release his first anthology of short stories, Kulto ni Santiago (University of the Philippines Press) and his first full length film Angustia, produced by Cinema One Originals At a young age, Cordero started honing his writings through formal literary workshops offered by Kabulig Writers Group in Naga City, the Ateneo de Manila Institute of Literary Arts and Practices (AILAP) and the University of the Philippines Institute of Creative Writing (UP-ICW). He has received literary prizes from the Premio Tomas Arejola Literary Prize, Homelife Poetry Contest, the Palanca for poetry, fiction and essay, the 6th Madrigal-Gonzales Best First Book Award, the NCCA Writers’ Prize for Bikol poetry in 2007 and the Maningning Miclat Poetry Prize in Filipino, in 2009. His third book, “Pusuanon: Mga Bersong Bikol” was a finalist in the 2007 National Book Awards for Best Poetry. In 2011, he published a translation to Bikol, Rainier Maria Rilke’s selected poems, Minatubod Ako Sa Diklom (Ateneo de Naga University Press). As an academic based in the region, Cordero continues to be active in Bikol literary and cultural scene through his many advocacies and participation in various literary and art workshops, read-along series, conferences and other cultural events that promote literature and scholarship, civic participation, environmental concerns and cultural regeneration. He has delivered his scholar papers on literature and culture here and abroad. He is a founding member of the Burikbutikan Artists Collective, a group of local visual artists and writers that spearheads art exhibits and cultural forums particularly in Camarines Sur. He is also a board member of Philippine PEN International. Cordero also serves as consultant and translator for the U.P. Surian ng Wikang Filipino, National Commission for Culture and the Arts, and the Komisyon ng Wikang Filipino. He has represented Bikol in the Philippine International Writers Festival in 2009 and 2011 respectively. Cordero writes a regular column on arts and culture for Bicol Mail and Vox Bikol and is an assistant professor at the Ateneo de Naga University.

MANININGAD SA SIYUDAD / Si Jonathan Davila tagdaug sang Una nga Padya sa Binalaybay sa IYAS Hiligaynon Literary Prize 2013. Maestro siya sa St. La Salle-Bacolod halin sang 2002. Padayon sia gasulat sang binalaybay sa Hiligaynon, English, kag Filipino. Miyembro sia sang Santermo Writers Group sang Bacolod. Mahilig sia sa gitara, maglagaw sa uma, kag manuhot-suhot.

Vijae Orquia Alquisola. Guro ng panitikan sa De La Salle-Dasmariñas, Cavite. Naging writing fellow sa mga national writers workshop tulad ng IYAS at Iligan. Ipinanganak sa Sampaloc, Quezon at lumaki sa Pampanga at Mauban.

Si Agnes Espano-Dimzon isa ka manunulat nga nagatudlo man sang Hiligaynon nga literatura sa mga estudyante sang creative writing sa School for the Arts-Iloilo National High School. Sia mabaskog nga nagaduso sang pagpadabong kag pagpasanyog sang mga sugilanon, binalaybay,sanaysay kag ambahanon sa Hiligaynon para sa mga kabataan.

Joselito Delos Reyes

Si Kei Valmoria Bughaw nakatapos ug kurso sa Psychology gikan sa University of San Carlos sa Cebu City. Nakatambong na siya isip fellow sa Iligan, Ateneo, ug Iyas national writing workshops. Sakop si Kei sa Women in Literary Arts- Cebu ug Bathalad Sugbu, mga panaghugpong sa mga manunulat nga Bisaya. Kasamtangan nga nagpuyo siya sa Pasay City.

Joselito “Pajo” Padulla. Taga-Belison, Antique kag kadya maestro kang Special Education sa Maryland, USA.

Atty. JP Anthony Cuñada, tubo sang Pilar, Capiz. Labor kag litigation lawyer nga may opisina sa Pasig kag sa madali na lang, sa Capiz. Naga-apprentice sa pag-asikaso sang duta kag mga mana .

JESUS C. INSILADA, Ed.D., manunodlo ka English sa Alcarde Gustilo Memorial National High School, Alibunan, Calinog, Iloilo. Outstanding Teacher ka eskwelahan kag anda Division. Makaduha ka beses nagdaog sa Short Story – Hiligaynon, Don Carlos Palanca Memorial Awards for Literature. Pinakabata nga nobelista sa magasin nga Hiligaynon (“Mga Alibangbang sa Handurawan”).

Winston Gallo

Carmie Flor Ortego

Ako kag akun pamilya.

John Iremil Teodoro

Ton Daposala

Jessrel Gilbuena

Karlo Antonio David

Jayson Parba

Nikos Primavera

Ioannes Arong

Vernan Jagunap

Angelo Ancheta

Voltaire Oyzon

Marcel Milliam

Sir Jun (Abdon Balde)
HARDIN KANG TAG
Antique Bag-ong Bahit BALAY SUGIDANUN BINALAYBAY Byahe sa Kinabuhi Filipino GENEVIEVE ASENJO HILIGAYNON Iloilo John Iremil Teodoro KINARAY-A (PANAYSAYUN) KUON KANG KATAW Lumbay ng Dila Ma. Milagros Geremia Lachica Mother Tongue PADYA KINARAY-A Panan-awan sa Adlaw Philippine Languages Philippine Literature taga_uma@manila