Pag-uli, Pag-abot kag Pagpanaw

Kamusta sa tagbalay kag sa tanan nga nagahapit rugya sa Balay Sugidanun!

Kang nagligad nga mga sinemana, mara ang akun koron, wara’t binahit. Bag-o lang ako kabalik halin sa pagbakasyon sa banwa’ng namat-an, Sibalom. Medyo liw-as pa ang oras kang akun turog-bugtaw rugya sa Jersey bangud ang akun lawas nagasunod gihapon sa oras kang Sibalom. Angay ka lingin nga wara pa mahubadan, nagabatyag ako kang ginakuon nanda nga jet lag. Pero jet lag man ukon wara, masadya gid ang pag-uli kag paghanduraw kang kahapon, ang pagdabok liwan kang kalayo kang suud nga pagtamdanay kang pamilya, ang pagkiritaay kag iririmaw liwan sa mga abyan kag kakilala bisan dali lang.

Para kanakun, ang “pag-uli” isara sa mga dumaan nga tinaga kag may dalum nga kahulugan. Halin ayhan sa “uli”, ang tinaga nagapatimaan kang pagbalik sa pinakagamot ukon “point of origin”. Ang pagbalik nagakilala kag nagabaton kang konsepto nga may ginhalinan, may pinakapuno, may ginsuguran. Bangud sa pagbalik sa pinakapuno, ang tinaga nagatumud man sa nakalipas ukon nagligad, ang natabo kato pa. Pisikal, emosyunal, espiritwal ang sakup kang dya’ng tinaga nga nahigot man sa pagbiya, pagpanaw parayu halin sa sangka lugar ukon pagkahimtang. Indi natun mapinsaran ang pag-uli kag indi kita makahambal nga mauli kita kon wara kita nagakilala kag nagabaton kang atun ginhalinan nga atun ginbayaan.

Sa pag-uli may mga pagpanghanda nga ginahimo, bukut lamang sa pag-empake kang atun bagahe. Atun man ginahanda ang atun pinsar kag baratyagun, pati run ang mga plano nga hirikuton nga atun ginahandum nga mahuman sa atun pag-uli. Rugyan ang kapung-aw, kalipay kag kakunyag nga nagadapun kon kis-a sa kakulba sa pagbiyahe. Kon kis-a tuman ang kakunyag ano pa ang iban indi katurog bisan tunga sa kalibutan ang kalawid kang biyahe kag nakalab-ok run ka darwa ka baso nga red wine. Kon nagagutuk ang maleta sa atun mga materyal nga mga dara, amo man ang kagutuk kang atun baratyagun kag paminsarun.

Sa atun pag-abot, ang masami nga bugno: “ay, nag-uli kaw gali” daw indi run kinahanglan hambalun pa raad bangud rugyan run ikaw, nag-abot run gid man gani. Ugaring ginamitlang pa gid bangud ria sangka timaan kang masadya nga pagbaton liwan kanimo sa imo pagbalik, dara man ang pagsumbat kang imo malawid nga pagkadura. Ang pamangkot: “ay, kasan-o kaw nag-abot?” bukut gid man interesado kon kasan-o, ano nga petsa ukon adlaw kaw gid nag-abot. Isara lang ria ka pagpang-abiabi pero masabat man ikaw ka petsa ukon adlaw kang imo pag-abot. Ang matuod, rugyan ikaw, nag-uli sa pagkilala kang imo ginhalinan kag binayaan: balay, pamilya, himata kag mga kaimaw sa pagkabata, sa eskwelahan ukon sa obra man.

Masami, atun ginalipat-lipatan ang mga inadlaw kag petsa kang atun liwan pagpanaw. Ang paghalin ukon liwan nga pagbiya amo ang kapihak kang pag-uli. Kinahanglan preparahan man natun ang atun paghalin, labhan ang atun nausar, ibilin ang sarang ibilin, dar-un ang importante nga baralunon. Sa atun pagbiya, atun liwan empakehun ang atun maleta, paminsarun kag baratyagun.

Bugay kag grasya kang Makaako ang pagbalik sa atun ginhalinan. Pasalamat man kita sa mga gadgets kag electronic devices nga naga-rekord kang atun mga aktibidades kaimaw kang atun mga pinalangga. Indi kita makapasiguro nga makabalik liwan dayon pero ang handumanan pareho ka mga litrato atun sarang turukun liwan kag balik-balikan. Rayu man ukon rapit ang atun agtonan, mayad man ukon indi gid piho ang atun dinangatan, ang atun ginhalinan napagkit run sa atun konsensya kag masami nagapabilin sa pagsukma kag paghutik kanatun: ay ti, san-o kaw mauli liwan?