Pagpanginsapo ka Karadlawan

Manug-siyam run ako ka tuig sa akun obra t’lad bilang clinical research coordinator kag nagligad nga tuig, nagselebrar ako kang akun ika-kinse anyos bilang empleyado kang sangka healthcare system rugya marapit sa baybayun kang central New Jersey. Halin sa kaalwan kang mag-asawa nga wara’t puropamisuk sa pagtugru ka anda’ng minilyon ka dolyares, natukod ang amun gamay nga opisina. Gamay bangud ako gid lang ang solo tinawo, may part-time research specialist/lab technician kag volunteer pa ang amun medical director nga suud gid nga amigo kang maalwan nga mag-asawa. Si Boss ukon Dr. T amo ang manugbantay kang dya’ng pondo nga ginatigana para sa mga proyekto sa pagtuon kang balatian nga kanser. Tana isara ka hematologist/oncologist ukon espesyalista sa mga kanser kag iban pa nga balatian kang dugo.

Mayad ang amun relasyon sa obra siguro tungud bukas ang utok ni Boss sa pagbaton ka nanarisari nga mga kultura nga ana nasugata sa ana’ng mga paglagaw. Imaw ka ana’ng asawa nga pediatrician, nalibot nanda ang marapit 50 run ka mga pungsod (ginatandaan na gid ang numero sa mapa). Nalab-ot ni Dr. T ang North Pole ugaring wara magtawas si Dr./Mrs. T ka na sa South Pole bangud sa lango-lango nga mangin “bi-polar” tana. Kang nagsuhot si Dr. T sa masiuk nga Amazon jungle, ana gin-istorya ang sangka shaman nga nag-inum kang kon ano nga mga dahon ukon gamot ka tanum, nagturong mata na kag nagpurutikal nga may mga nakita kuno nga daw sa indi amo. Hambal ni Boss laban-laban ang gin-inum ka shaman hallucinogenic ukon may birtud nga makaapekto kang pinsar kag panurukan. Nagsabat man takun sa pag-istorya: Boss, rugto tana sa amun isla may mga babaylan nga bisan wara’t ginainum, nagapurutika sanda ka anda’ng mga nakita nga mga amurokpok, dwende, sigbin ukon ambungan nga bayi sa sapa. Nalab-ot ni Boss ang harus bilog nga Asia pero wara pa ang atun isla. Ang ana gid lang nadab-ot sa Pilipinas amo ang paghimurat ka hambal kanakun kada Paskwa ka: Mah-ligha-yhang Pas-khow at Mha-nee-ghwong Bah-ghong Ta-ohn!

Kang ginbisita ni Dr. T ang “maninoy” kang amun research fund nga rugto run nagaistar kar-on sa Switzerland, nagbilin ako kang tsokolate. Ginliwat-liwat ko gid pabati-bati hay medyo rapit run mag-retire ang pamatin-an ni Boss kon kis-a. Pagbalik na halin sa Switzerland, gintawag na kami. Amo dya tono ka hambal na kon sa Kinaray-a: Ay maan, nalipat takun magbakal kang panulay nga tsokolate mo. Sabat man ako: abaw a, amo run ‘to nga liwan-liwan akun…Dayon na kuot sa bulsa ka ana’ng coat ka mga pinutos nga nagakadlaw: Ud… mahal pa iniguan ka yamat nga dya hay sa airport ko run lang binakal. Makuon sanda nga bagit ang Hudyo pero kis-a makalusot man ikaw bisan tsokolate lang.

Magluwas nga doctor kag kapitan kang ana’ng sailboat, si Boss sangka concert pianist kag nahanas sa classical kag jazz nga musika. Man-an ko gid kon may paraabuton nga konsyerto hay daw lipung ria ka mga isyu sa opisina. Pirmi tana ginakangay imaw ka ana’ng banda sa pagtukar sa mga special events sa ospital. Natabuan, darwa ang gig na sa sangka adlaw. Pagkatapus na tukar sa library, gintawgan na ako. Nagapabulig kanakun hakwat ka ana’ng keyboard paagto sa auditorium. Sa pinsar ko lang, ano dya nga “roadie” ukon tagabitbit man ako ka gitara kang akun bana kauna kon may gig, dayon roadie pa gid ako ka akun boss sa obra. Kapin pa, wara tana maabay sa akun job description ang paghakwat ka mabug-at nga Roland concert keyboard. Pero bilang mayad kuno nga empleyado, OK, I’ll be there man sabat ko e ugaring nagsipal ako ka pabungul-bungul, pakuri-kuri. Igu pag-abot ko sa library, ang mabuut nga Intsik nga librarian amo ang nadakpan na nga manughakwat. Ang akun run lang ginbitbit amo ang ana’ng bag nga may mga libro kang mga piyesa, microphone stand kag gamay nga purungkuan. Nagayayong sanda ka keyboard, ‘gasunod man ako nga nagakumod- pabati ka na: why do you have to play the piano – why can’t you just play the stupid flute…Ginbalikid na lang ako dara uruk-uk ka kadlaw: that’s what my wife said!

Gani kang nagtawag si Boss sangka aga nga gin-admit tana sa E.R. hay na A-fib (atrial fibrillation) ukon naglibagun kag bukut normal ang kuba-kuba ka dughan na, nanguyus man ako kag nabalaka. Napinsar ko nga magbakal ka card antes magbisita ka na ugaring ginpakamayad ko nga mag-drawing kang orihinal ko nga card. Freehand kag itum nga bolpen sa kanaryo nga papel ang una ko nga drawing pero ginliwat ko sa Draw ka LibreOffice kag gindugangan ang kolor (palihog lang himutad ka drawing ko nga nabutang man rugya, salamat). Nami gid kadlaw ni Boss kag ginpakita na ang card sa ana’ng asawa. Lampas tungang-gabii kang gin-admit si Boss sa E.R. kag nagadali run raad nga mag-uli pagkasunod nga aga ugaring indi tana pagsugtan kon indi nanda makita nga nag-epekto run ang bulong kag nabalik sa normal ang kuba-kuba ka ana’ng tagipusuon. Amo dya ang ginatawag nanda nga “conversion”. Rapit alas-singko sa hapon, naghapit ako liwan sa E.R. antes mag-uli. Kuon na nga ginahulat pa nga mag-convert tana. Ti sabat man takun: Boss, you’re such a tough Jew, it’s not easy to convert you.” Nagkirinadlaw kami dayon. Lampas run alas-siyete sa gabii kag “na-konbertir” gid man tana. Kaduro ang nagapamangkot kanakun, ti kasaho man ikaw kay Dr. T hay budlay gawa ria, “picky” ukon pislian kuno. Kuon ko ay ti tanhaga lang man, sadya man kami. Obrahun mo lang ang ginapaobra na kag bisan wara na ginapaobra, obrahun mo pa gid agud kon kinahanglan na run gani, handa run. Ara dayon kon ang mga Ilonggo pa pahambalun. Pasalamat ako sa Ginuo nga nakasalapu ako ka boss pareho kay Dr. T nga nagasapak pa kang karadlawan sa pangabuhi.

Nadumduman ko ang akun nabasahan parte kay Mahatma Gandhi, ang bantog nga lider nga naghimakas para sa kahilwayan kang India, indi sa pagpalupok kang armas kundi sa matawhay, non-violent nga pamaagi. Si Gandhi nagkuon nga kon wara tana ti sense of humor, buhay run siguro tana nga nag-suicide ukon naghikog. Paano natun ilubad sa Kinaray-a ang sense of humor? Ayhan wara’t mga tinaga nga makuon natun direct translation pero ang tawo nga may sense of humor nagapakadlaw kag ginatawag natun nga yamuhat, tarso ukon tarsa. Ang pagtinarso may mga sahi ukon klase man. May dyan nga tinarso paagi sa baraghal ukon bulgar nga aksyon ukon buhat kag sangka gutlu run lang, mahambal natun nga medyo bastos ukon binastos run gid. May tinarso man nga dalum ang dulot kag sakit ang igu sa ginatumud ukon ginapatungdan. May dyan man nga pino, swabe nga pagtinarso paagi sa hambal nga daw indi mo dayon madakup, ano pa ang nagatinarso kon kis-a huyhuy ang paku na, kapin pa kon ipaathag na pa ang punto nga karadlawan sa wara makadakup.

Pero kinahanglan kamaan kita kon san-o magtinarso. Amo nga sa trabaho, kinahanglan ang pagtimpla kang sadya-sadya sa baka-baka obra. Pero hapus lang gid man kag mag-an ang mga problema, daw madali mapangitaan ka solusyon kon kita makakadlaw. Amo man ria siguro ang atun dapat ilakut ukon itimpla sa atun pagpangabuhi sa adlaw-adlaw. Kaduro ka atun ginakulo nga mga paraligban kag ang kalibutan kar-on daw kagamo run gid. Kon mamati kita sa balita ukon maglantaw sa TV, mabudlay hangpun ang mga nagakaratabo nga pagpinatyanay, pagtinirohay, pagpangdaya kag kon ano pa dyan nga mga kamala-malahan nga ginahimo ka tawo sa ana’ng isigkatawo. Ang atun gid lang darangpan amo ang pagpangamuyo sa Ginuo. Suno kay Gandhi, indi kuno kita magdura ka pagsarig sa katawhan. Ang katawhan sangka malapad nga kadagatan; indi maghigku ang bilog nga kadagatan bangud lamang sa pira ka turo nga kahigku. Ang pagpanginsapo ka karadlawan sa sangka malisud ukon kataraka nga buruhatun isara sa mga bugay ka Makaako nga nagapamag-an kang atun pamatyag sa pagpadayon kutub atun malampuwasan ang kasiuk kang pagpangabuhi.