Sikad Pa-Bikol (Una sa Apat ka Bahin) ni Ramil Martinez

Litrato: Halin sa pahina kang Facebook ni Ramil.

SIKAD PA-BICOL

(Una sa apat ka bahin)

December 20, 2008. Syudad kang Iloilo – Syudad kang Roxas, Capiz

Nagbugtaw ako kang mga alas sais. Hugot ang akun panurog nga sa akun pagmadmad nabuhi ang akun pagpati nga mangin manami ang dya nga adlaw: duro nga kusog, espirito sa dalanun. Nagtomar ako kang alaxan, ingkaso magtokar ang akon arthritis hay ang Iloilo pa Roxas mga 115 ka kilometro.

Mahuyaun ang adlaw katong Sabado, sa anang pagbutlak nagapalipud sa mga gal-um. Maramig man ang hangin tungod suno sa mga eksperto, ang Pilipinas nahamtang sa “tail end of the cold front”. Ano to? Sa ikug kang maramig nga atubangan? Tampuhaw… Basta ang dya kuno magatuga man kang mapagrus nga amihan nga akun liwan paga-sugalawon. Pero tungod aga pa ako nga pispis kadya, makapagusto ako ka hapun kun ako makapuyan. Sige waswas amihan, handa run ako kanimo, sa ikug man ukon atubangan! Ang panghangkat ko sa pahanon.

May darwa pirmi ka bahin ang tagsa ka bagay, nadumduman ko ang sangka harambalun. Kag sangka paghangup ang nagbuskag: ang huyop kang hangin nagapahinay kang akun dalagan apang nagapugong sa pag-init kang akun lawas, gani buhay ako mauhaw kag makapuyan. Sa luyo kang kalisud, kasulhayan.

Sa akun pagsikad liwan, sukbit ko dya nga kasanagan. Kag sa pag-agi ko sa Leganes, parehas sa pagbayk ko sa Hamtic, San Jose kag Sibalom, sa kaumahan malabulawan naga-inggat ang mga pinasi kang paray. Ang andang mga dahon nagalobyuk-lobyuk sa huyup kang amihan, daw nagababay kanakun kang mayad nga kapalaran. Mga tolabong nagapintok sa kahawaan, nagapaanod sa huyup kang hangin. Sa pagkihad kang hangin, ang akun ariring nagapanihul kang kasadya, kang kahidlaw. Sa huyup kang hangin gali may himaya!

Sang hinali, tanan nga bagay nangin manami sa kalibutan. Sa panahon kang “credit crunch” kag paghimulos kang atun dunang-manggad kang mga gamhanan, ang akun pagbayk nagpara kang mga kalainan.
Pag-abot ko sa Zarraga sangka banner ang nagapang-abi-abi kanakun: Ang industriya sa pantat – sa krisis amo ang sabat. Abaw, samtang tanan nga mga mangin-aramun nagapalitik sa pagsalbar kang ekonomiya kang kalibutan, rudya sa hilit kang atun pungsod, may amo dya nga sabat. Pabinit mga CEO kang AIG, Lehman Brothers, kag Merrill Lynch!

Hindi man pagpapierde ang taga-Pototan. Sangka banner man ang naga bantala nga ang amo nga banwa ang krismas-kapital sa Bisayas-Sidlangan. Kun ang krismas tion kang pagburuyloganay kag pagtugroanay, paano ang dyang banwa nangin labaw sa tanan? Mabug-at nga alegasyon, mabudlay pamatud-an, pinsar ko. Paglubas ko sa plaza, nakita ko ang mga krismas layts nagakarabit sa mga kahoy. Aha, mga krismas layts gali, sa kagab-ihun malingaw kita. Amo lang to…

Naghapit ako sa sangka carinderia sa amo nga banwa. Pasado alas-9 palang, gani bastante ang oras ko. Isda kag kan-un kag saging. Barato kag wara kontra-tyempo (ang arthritis ko!). Daw gusto ko lahugon ang tindera: Kun toud nga kapital kamo kang paskwa, libre lang dya.

Nadab-ot ko ang Passi City kang mga alas-11. Sobra 50 kilometros ang ginbayk. Wara ti banner tana nga gasug-alaw kanakun, luwas kang yab-ok nga gatub-ok kun agyan kang mga sarakyan. Naghapit pa gid ako sa carinderia. Naka-istorya ko ang sangka laki nga ginbasul na sa pag-irinaway kang mga politiko ang kahamtangan kang andang karsadahun. Masemento ra kun rapit run ang eleksyon. Kimud na. Higayun nga nanumbalik ang pinsar ko sa Antique kun diin ang paggus-abanay kang mga trapo naggurusnay kang banwa. Ang dyang topiko nagtublag sa akun pagbayk, daw peste, daw mga buka nga botilya sa akun dalanun!

Para mapadayun ko ang akun kasadya, gin-islan ko ang topiko kay Pacquiao nga nangin sangka bubon kang inspirasyon sa mga Pinoy. Nagsaligbat tana nga si Pacquiao hindi dapat mag-intra sa politika. Gapang-ulong-ulong tana. Nagbalik kanakun ang pagkatublag. Sa matuod, nag-init ang akun gising-gisingan. Ang mga politiko tana ang magboksing kag magpauwak-uwak sa pagbakul sa sara kag sara. Itakud dali ang glabs!

Parehas kang panuksuk kang suksuk, daw sangka senyales nga gulpi nagtupa ang uran. Nabasa ang lupa kag ang yab-ok wara run.

Kang hindi buhay, pasado alas-dose, naghupa ang uran. Naghirab ang akun busong. Tag-irigma run. Siri ang istiwitis sa adobo nga baboy, gahining ang anang tambok sa mantika. Nagapang-agda kanakun. Apang malig-on ako nga nag-order kang sinabawan nga isda, kan-on kag saging. Dr. Ralph, masinulundon ako nga pasyente mo!

Naghalin ako maskin wara pa matunaw ang gin-igma. Ang sunod nga banwa amo ang Dumarao, una nga banwa kang Capiz halin Passi. Ang dalan rudya gahiwud sa banglid kang katubohan. Matinanghaga, apang nanamian takun sa dalan nga parehas kadya nga liko-liko.

Nag-uran man rudya kaina hay nagla-u ang karsada nga wara masemento. Lubak-lubak man ang iba nga dalan kag kun kaisa nagatarithi. Nagataralsik ang lau sa akun pag-agi. Naabot ko ang Dumarao, tapos Cuartero kag Sigma, kun sa diin ang haywey puro sementado kag tadlong. Sa kada banwa ga pahuway ako kang kadali kag mamangkot kang direksyon.

Patas sa Antique ang mga ralantawon:

Ang kaumahan nga ang mga kinahon
amat-amat gamay sa karayuon;
ang mga hilamon sa kilid-dalan,
bag-ong harab kang kanding, naglagtum ang duag,
sa basa kang uran;
sa malum-ok nga lupa nabalhag
ang agi kang karbaw paagto sa turugban;
ang mga tumbak-tumbak galupad-lupad sa pagpatimaan
nga tapos run ang uran;
Mga bagay nga ordinaryo lang,
Wara ginabakla, pero ang halad kalipay nga tuman!

Nadapgan ko ang sinamu kang lau, asin kag lumot sa dapya kang hangin. Mga dala-ag! Sa gawang run ako kang Roxas City, ginabantog nga “sea-food capital”. Alas kuatro run sa hapun kang nagharuk ang akun ariring sa karsadahun kang Roxas City.

Paagi sa text, nagkit-anay kami ni Bing kag Joefrey, mga tumanduk kang Roxas, mga abyan nga parehas kanakun ang pagsikad naga-panalaytay sa amun dugo. Namahaw kami tapos nagderetso sa mga kaimawan nanda nga bikers. Masinandukot ang pagpulong nga nasentro sa bike: ang pinaka-urihi nga teknolohiya, ang pinakamahal,ang pinakamag-an nga produkto. Brubhay sirum run. Sa hubon kang mga kadugo, galupad lang ang tini-on.

Pagkatapos yapun, nagpatunaw-tunaw kami sa plaza. Mga kabataan nagkanta kanamun, mga ambahanun kang paghidaet kag maalwanun nga tagipusuon. Gintudruan namun sanda kang sinsilyuhon. Nagpasalamat, nagakiri-kinding sanda halin. Mas sanag gid man guro tana sa Pototan, pero rudya sa Roxas, sa kada pusod, ang krismas layts gaidlak man.

Ginhatud ako ni Joefrey sa sangka lodge. Sarum-an, manakayun ako pa-Masbate.

(Pagadayunon)

____________________________________

(Una sa apat ka bahin. Sangka matuod nga panaysayun nga una nabalhag sa Ingles sa ANS Agate 87 YahooGroups kang tuig 2009)

Mga klasmeyts,

 Ang orihinal nga tuyo ka dyang panaysayun sangka pag-obligar sa pangabay ni Ralph bilang pareho ko nga biker. Pero hay basi magustuhan nyo man ang bahin sa akun pagtahi kang dalanun pa-Bikol. Gani imbis nga patpatun ko ang akun inagihan para kana, ginsursi ko dya nga istorya para man kaninyo. Una ko dya nga pagsulat sa akun mga inagihan, kag kabay nga, sa kararaw kang kahapun, mapili ko pa ang matimgas nga mga hitabu. Kag kun gapangralapaw sa gantangan ang sugid ko, tungod ra sa handum nga ma ala-busalian ang atun ordinaryo nga kabuhi…pag-yuhum!   

Disyembre 19, 2008. San Jose, Antique – Iloilo City

Panglakatun dya kang ginatus ka milya nga nag-umpisa sa sangka sikad, kun akun ligwatun ang sangka hurubaton. Udto-adlaw sa Madrangca, Biyernes nga adlaw, liw-as sa kinaandan nga ga-tagiti kato kang ako naghalin. Pero wara ti kinaandan kun ikaw ma-bike lang pa-Bikol. Kapin pa, adlawun run ako nakabugtaw, may hang-over tungod Christmas party namun sa Hall of Justice kagabii. Gin teksan to ang akun asawa, si Ruth sa Virac, Catanduanes, nga sa sulod ka apat ka adlaw, mahakus ko run sanda ni Araw, and bata namun nga darwa ka tuig. Nagpaalam ako kay Gigi, akun libayun, nga kistra nag sikad man imaw kanakun pa-Libertad. Duro ang nalangyus sa akun ginalhu, pero indi si Gigi.

Naghalin ako sa Madrangca nga gasinaramo ang baratyagun. Sanglit napasad ko sa pulo ka tuig nga pag-bike ang kaugalingon nga pagsarig, gintay-ug dya sa amo nga tini-on: sa karayuon,  sa pag-isarahanun sa dalanon.  Pero ang pagkarahawat-wat kadyang pagpasimpalad nagsindi sa akun dugo: dya sangka sabat sa akun pagka-uragan nga sa akun pag mal-am wara magtahaw.

Apang dyang pag-bike lapaw pa sa pagsabat sa akun uhaw. Labaw sa pagkaharawat-hawat kadyang panglakatun amo ang kahidlaw kay Ruth kag Araw. Nagpa-Bicol sanda kang darwa run ka bulan nagligad kag napung-aw ako sa kada-adlaw nga naga-isarahanun. Ang akun kahidlaw sa mga haruk, sa hakus ni Ruth, sa mga sarambitun ni Araw, labi sa tanan maga tugro kanakun kang kusog kag kaisug.

Naghapit ako kanday nanay kag tatay sa Caridad, Hamtic. Naanad run man tanda sa akun bisyo nga dya, pero indi nanda matago ang andang pagkabalaka. “Bahul run dya ang gwapuhon nyu nga bata”, lahug ko kananda. Nadumduman ko nga sa una ko nga adlaw sa pagsulod sa Kinder, naghibi ako hay gusto ko nga indi ako pagbayaan ni nanay sa eskwelahan. Daw sa mabudlay hangpun kag ako nasubuan, kay sa akun kapagsik, si tatay nagabatang lamang, utod ang mga batiis tungod sa diabetes.

Ang San Jose kag Gran Plains, Iloilo naga-antad sa sobra sangka gatus ka kilometro. Sa tuod lang, amo dya ang pinakabudlay nga adlaw tungod sa malawid (mga dose kilometros) nag tuklad sa Antique-Iloilo Border. Apang anad ako rudya nga dalanun, kag kun ikaw anad, ginpangwaslik mo lang ang mga pangduha-duha. Nami ang akun pamatyagan, naga-kasa-kasa, daw sa busalian. Rudya, ginapanglantaw ko nga ako naga karera sa Tour de France, kag sa putok-putokan, ga huyo-huyo ka lagas ang akun mga kontra!

Sa pagdab-ot ko sa San Joaquin, gintampa ako kang amihan nga nag-utod sa akun damguhanun. Ang pagsug-alaw sa hangin nagpahinay sa akun dalagan hasta 20 kilometros lang kada oras (20kph). Tungod mga 60 kilometros pa ang Iloilo, naman-an ko maga-antos ako sa pagsug-alaw sa amihan. Nagbugtaw ako sa kamatuoran:  bukot ako busalian!

Alas tres run kang nag-abot ako sa Miag-ao sa pagpahuway kag pamahaw. Nagkit-anay kami kag namatsoy ni Carmelo, sangka brod sa UP. Bag-ong langgaw tana sa biseklita,  kag sa pamatyag ko daw mas na-ima tana kaysa na-langyos sa akun plano.

Sa akun pagpadayun sikad, daw nagbalik ang akun kusog. Pero daw nagkusog pa gid ang amihan. Mga 3 kilos ang akun backpack kag nag-umpisa run ka sakit ang akun buli. Kag sa una nga higayun sa tinuig ko nga pag-bike, nag-sakit ang kilid kang akun mga tuhod. Duda ko nga arthritis dya, tungod sa duro nga pag-inum kang beer sa mga nagligad nga inadlaw (Krismas bay) kag pag-kaon ka mga mapait kag matambok.  Duro ang mga bunga kang pagkaon kang ginadumilian, kag siguro arthritis ang sa akun. Kag antes ko basulon ang iba pa nga bagay, indi bala nga dara dya kang pag mal-am? Ha, daw hindi ko abi mabatun nga manugkwarenta run ako!

Para kanakun, ang pinakabudlay nga bahin ka dyang hirikuton (kun bukon dya galhu), sa panghuna-huna lang. “Paminsarun mo lang ra ‘pre”, hambal ko sa akun mga abyan sa kabudlayun kang akun plano.  Pero aku ko, pagrus gid man kadya ang amihan nga naga it-it sa akun kusog. Nagpahuway ako sa Tigbauan. Sa normal nga sitwasyon, dapat indi ko dya nabatyagan.

Ang adlaw handa run magpanago sa kabukidan, kag naga pamahug kanakun ang kadulum. Gin pirit ko magdali-dali, apang antes sa Oton, nag-atake pa gid ang akun arthritis. Nagpuhay pa gid ako kang madali. Kapuy kag naga-isarahanun, higayon dya kang pagbinag-binag, kang pamangkutanon. Ano ang pulos ka dya? Sangka paagi para mabalikdan? Ginatulod ako halin sa akun kaibutoran nga silutan ko ang kaugalingon?   Haaay,  kun wara it kasakit, wara it…tinapay? Basi amo ra ka simple ang sabat!

Kasisidmun run kang nag-abot ako sa syudad kang Iloilo. Sangka manuglakbay ako nga ginpaubos kang gahum kang sanlibutan. Naghapit ako sa Gea Bikeshop para daad magbakal kang carrier (ginatakud sa bike para sa mga karga), pero wara. Gin teksan ko si Ralph (doctor tana) kun ano ang bulong sa arthritis sa tuhod. Gin-sabat na ako nga ukson kuno ang akun tuhod. Dyok na. Puede ang alaxan kuno, patas gina inum ni Manny Pacquiao. Pero hindi takun boksidor! Dyok ko man kana.

Dulum run kang nag-abot ako kanday Nang Bebi sa Gran Plains, Jaro. Dya ako maturog antes magderetso sa Roxas, Capiz sa rum-an.

Sa paghinakup kang akun panglakatun kadya nga adlaw, nagbalik ang akun pagsarig kag kapagsik, apang wara run pagdamgohanun parehas kang mga karera. Kun ano pa man, naga pasalamat lamang ang akun mga tuhod sa pagpahuway. Nalipatan ko gani magbakal  kang alaxan. Sa paminsarun ko sanday Ruth kag Araw, nga nangin tambal sa tanan ko nga sakit.

(Pagadayunon)