Singsing, Kulintas, kag Aritos ni Marilou Garcia

Pebrero tres mil nuebe syentos katorse, samtang nagapamusikad ako kang akun mga abubot kay ginatim-us ko ang akun darar-on sa pagbakasyon sa akun nga palangga nga pungsod, nakit-an ko riwan ang daan nga mga pictures. Nagbalik riwan sa akun huna-huna ang nagkaratabu kang gamay pa ako hasta nakadangat sa lugar kang mga Intsik kon sa diin ako gaobra tulad.


“Girom! Girom! Abi pagbugtaw run dyan kay ano run oras sige gihapon barikutot mo dyan,” siyagit ni Nanay kay sagwa tana ka balay nagapanilhig.


”Si Nanay, naga ako gid tana ginpukaw mo haw?”


”Ti sin-o gali pukawon ko, si papa mo Tuding para magtig-ang?”


Si Tuding ngaran kang sangka tiyo ko nga piang nga nagaistar sa ubos baryo. Kami nagatiner sa uma pirmi.


”Si Bukay pukawon mo e, tana magtig-ang kay natuyo pa ko p’ro.”


Tana lang pirmi maobra sa aga, maano timo bay, mapa-senyorita lang pirmi? Bangon run d’yan!” Kag nagtodo pa gid limog ni Nanay.


”Ti, huod, mabangon run ko gani. Indi run magsiyagit kay dangat sa banwa limog mo mabatian ni Mayor, “sabat ko kay Nanay nga may dara yugit
.

“Anhun mo kay kon wara kaw paghulag d’yan. Daw mantika ‘kaw pa paturugon, indi ‘kaw pa maghulag kon di ‘kaw martilyuhon.”


Nagbangon ako kag ginpati ang sugo ni Nanay kay kon masabat pa ako, sermunan riwan ako aga pa. Nagtig-ang ako kag magraha ka hawol-hawol para idapli namon. Pagkaraha, nagputos ako kang baralunon namon. Ginputos ko sa dahon kang saging kay wara kami plastik nga baralunan. Pero manamit ang naputos sa dahon ka saging, hamot ang kan-on kag marimis.


“Pukawa run to bugto mo para makarigos kag makalarga kamo kay mahapit pa kamo sa pihak banglid mamunyag tabako kag kamatis.”


“Si Nanay, naga pahapiton mo riwan kami rigt? TI, ma-leyt pa gid kami kara sa skul e.”


“Ikaw, Girom, ka-reklamador gid kanimo. Mayad man si Bukay nagapati kon ano isugo. Ikaw mareklamo ‘kaw anay antis ‘kaw magpati. Dalia run d’yan nga obra.”

“
Pirmi kami gasabtanay ni Nanay kon ako una na ginapukaw kay pirmi ako gasabat kag gareklamo. Kon kaisa kon matak-an ako mamati kang anang kumod ginakantahan ko kang uso nga kanta kang una ang ‘Estudyanteng Blues’ nga may liriko nga “paggising sa umaga, sermon ang almusal bago pumasok sa eskwela”. Ti, dayun na man untat kang wakal. 
Kon preparar run tanan, mailis kami kang bayo nga limpyo pero daan kay wara kami ti manami gid nga bayo. Kon si Nanay pa pahambalon, “ilis laba, suksok mara”.

Amo dya ginahimo namun kay isot man lang bayo namun. Kon nakailis run hagadun ko run ang kapid ko nga si Bukay. Naga Bukay kag Girom ngaran namun man? Ginpamangkot ko gid Tiya namun kadya kag sabat na, ” Si Bukay puti tana kang lapsag pa, ikaw irom timo amo nga Girom.”


Samtang ginabagtas namun ang aragyan paagto sa pihak banglid, ginaguyod namun ang kanding kay ibangut namun sa taramnan para si Nanay gid lang magpainum sa adlawon. Naisip ko pirmi gid ka budlay ang amon pagsinarayo. Antis kami makaabot sa skul nagaklase run tana si Ma’m.
 Nagahurangos kami pag-abot sa tubangan kang kuwarto namun kay gadalagan kami para makaabot dayun. Imbis nga mangara kanamon ang maestra, naluoy pa si Ma’m kay sa uma pa kami naga estar.

Sa pwertahan pa lang, 
”Ma’m, sori gid, leyt kami.” Matango gid lang si Ma’m kag magsenyas nga mapungko.
 Gadukoy-dukoy man kami nga darwa paagto sa purungkuan kay gangisi iba namun nga klasmeyt. Kaagi nga naga klase gid si Mam kang nakita ko si nanay sa gawang kang kwarto. Nalipatan namon gali ang amon balon para sa igma kay gadali kami. Naluoy man ako kay nanay hay nagdalikat gid bisan saku ka obra sa uma para mahatod lang ang irigmaon namun. Naruya pa magtukad kag dulhog. 
Hambal ko sa isip ko, “Nay, maabot gid ang adlaw nga makatibawas gid kita sa pagkapigaduhon.”


Kon reses, nagapakuribong lang kami sa kilid kang kwarto kag magmusi-musi samtang nagalantaw sa amon mga klasmeyt nga nagakaon tinapay ukon dulse. Wara man abi kami kwarta inugbakal. Kon kaisa makakaon kami kon may dara kami bayabas ukon kalong nga samlagi. Ginabaylo namon kang dulse ukon papel. Ti imbis nga ibakal ni nanay kang papel ibakal na gid lang kang sardinas para namit man dapli namon. Espesyal run ra kanamon ang sardinas kapin kon may miswa.


Amo dya ang kabuhi nga nagtugro kanakun inspirasyon nga magtuon it mayad. Nagtutom kami sa pag-eskwela. Wara namon ginpaslaw si nanay sa ana nga handum. Nakatapos kami sa elementarya nga nakasaka tana sa steyds kay matakod kang amon medalya. Bisan kang hayskul ginaantos namon nga panawon ang pira ka kilometro nga karsada para lang makaabot sa iskul kay pwerti ka marayu. Sara lang ang sarakyan nga nagabiyahe. Kag bisan makaabot kami indi man kami kasakay kay wara kami inugplete.

Sangka beses nabasa gid akon palda ka uran kay perti bunok. Ti ramigan takun pag-abot sa iskul. Hindi ko gid malipatan maestra ko, ginpasuksok na kanakun uniporme na nga palda. Kasubo gid dumdumon, nagaturo luha ko kon madumduman ko. Pero wara madura ang paglaum ko nga maabot gid ang oras makatibawas kami sa kapigaduhon.

Nakatapos kami hayskul nga sa gihapon may medal. Gahibi ako kay bisan kabudlay kang sitwasyon natugruan ko si Nanay it dungog. Nagpaningkaras si Nanay nga makatapos kami sa koliheyo. Kag amo to ang nakabulig kanamon nga makakita ka mayad nga obra. Hasta nga agdesisyon ako mag-obra sa pungsod kang mga Instik kay mas bahul ang sweldo.


Una ko nga paghalin sa pungsod ta kag pagparayo sa pamilya, puerte ang gurahab ko kapin pa kang naglupad run ang eroplano. Daw masinggit ako sa piloto nga pabalikon na sa Pilipinas. Pira gawa ka bulan nga antos ko, puerte wangal ko kapin pa kon gasarahanon gid lang ako sa balay.

Pito ka tuig nagligad kang hambalan ako ni Amo nga puwede ako makauli para magbakasyon. Puerte gid pagpasalamat ko, Gatumbo ako sa kalipay. Baw! Makalapak riwan ako sa pinalangga ko nga banwa!

Bisan rayu pa ang petsa kang pag-uli ko, namaraklon gid ako kang akon ipangtugro sa bugto kag kaparyentihan. Urihi ko ginbaklan si Nanay, ginpaminsar ko gid kon ano manami itugro kana. Rigto ko nadumduman kang gamay pa ako, pirmi ako ginapamangkot kang sangka tiyo ko nga si Papa Domeng. “Girom, kon magbahol kaw, ano baklon mo para kay nanay mo?”


“Bakal ako tingting, itat kag itot,” sabat ko kay tiyo. Grabe pa ra ka todo limog ko kay bibo kuno ako paggamay. Nagakirinadlaw ang mga nakabati. Si tiya ko Treseng nga nakabati hambal na, “katunto nga bata dya ay. Si Linda abi wara na pagtudluan ti mayad bata maghambal.
”
Ti anhon ko ra kay gamay pa ako kag pitla di ka sarang magmitlang ang ‘s’ ginahimo ‘t’.


Enero mil nuevo syentos nobentay otso, una ko nga pag-uli. Indi ako magributay sa sulod kang eroplano. Gadali ako nga maghugpa kay gusto ko ra gid makita kag mahakos ang akon mga pinalangga. Burubhay lang turok ko sa bintana. Pira pa ka minuto nakahugpa gid man kami. Kang maghambal ang piloto nga puwede run kami kapanaog, dayun ko tindog kag bitbiton mga dara ko. Pagtungtong ko sa lup, nahambal ko gid,

“Ridya run ako, nakabalik gid man ako kanimo. Bisan indi ako nagmanggaranon, pero sigurado ako nga indi run ako imol pareho kang una. Makaturog run ako sa balay nga indi hinimo sa kawayan, kundi sementado run.” Kag nagpasalamat ako sa Diyos sa pag-ubay kanakun sa tanan nga oras. 


Pagkakita ko kananda ni Nanay, puerte gid hakos ko nga nagatururamos ang luha sa kasadya. Kalipay nga indi matumbasan. Kay naimaw ko ruman sanda pati mga bugto ko. 
Pag abot namon sa balay, raku pagkaon ginhanda nanda. Ang kadyos may lakot run nga baboy, kag syempre ang paborito ko nga aloy. Pero ginsagap ko ang sardinas, kay amo ra ang espesyal nga darapli namon kang ga- eskwela pa.
Kang busog ru n ako, ginbukad ko ang mga dara ko kag ginpanagtag ang mga regalo ko sa mga bugto, tiyo, tiya kag mga kaparyentihan nga ridyan sa balay.

Si Nanay ang urihi ko nga gintugruan. Ginparapitan ko tana nga nagapungko sa tupad ni Papa Domeng. Naga-estoryahanay sanda kang gindawo ko kay Nanay ang sangka gamay nga kahon.
 “Ano dya ang sulod kang kahon?” 
Ginsabat ko tana dara ngisi, “Ginbakal ko gid ra, Nay, para kanimo. Singsing, kulintas, kag aritos.” 
Nagturukay si Nanay kag si Papa Domeng. Nakita ko nga nagyuhumay sanda. Pero nakita ko si Nanay nga nagaturo anang luha. Siguro sa kalipay kay wara ko gid malipatan ang hambal ko kang-una.


Nahangyos ako kang gulpi lang mag-ring ang selpon sa tupad ko. Nawili gali ako kahanduraw kang nagligad. Si Amo ko nagapanawag. Ginsabat ko. Mayad nga balita. Amo dya ang ginahulat ko pirmi.

”Girom, nakumpirma run ang petsa kang uli mo para magbakasyon.”
 Gatagring man talinga ko sa nabatian ko. Nagabarangisi gid sa nabatian. Salamat makauli ruman ako.

_______________________
Si Marilou Garcia taga-Miag-ao, Iloilo kag sangka OFW sa HongKong.