Ilustrasyon ni Mozneko halin sa http://www.lostateminor.com
(Una nga Bahin)
Kabuklodan, magtimbang nga kasasapaan, punsok-punsok nga kakahuyan, malawid nga suba, hagdan-hagdan nga taramnan — amo dya ang laragway kang lugar nga akon ginbahulan nga nahamtang sa nabukid nga bahin kang Sibalom sa diin nangin parte kang istorya kang akon paghigugma.
Onse anyos palang ako kang nabatyagan ko nga nagakalipay gid ako kon imaw ko si Caloy, bata nga paryenti ko, kag tupad balay namun. Sa adlaw-adlaw nga tanan, paghalin sa eskwelahan, diretso sa kabuklodan kag magpadudus sa hubag sakay sa buhos nga naghalin sa bunga(palm) kaimaw kang akon kapakaisahan. Tama gid kami ka masinadyahon kag amo man ang paglantaw ko kay Caloy nga pirme nagaturok kanakon nga nagapatuhoy kang espesyal nga pag-andam kag pagpalanga na kanakun.
Bulan ka Mayo, tyempo ka Flores de Mayo, tion sa pagkinasadya kang mga kabataan. May binayle kada gabi. Dalagita run ako kag sa gihapon dyan si Caloy sa tupad ko. Duro nga soltero ang nagapakilala kag naghandum sa pagpangaluyag ugaring lipud sa akon naman-an sarado ang bantay ko. Sin-o pa ang magparapit hay dyan si Caloy sa tupad ko? Sa mga palad na ang alima ko kag ginakumo kang mahugot kon may magparapit kanakon. Ang matuod nalipay man ako.
Pero ano gid bala ang relasyon namon ni Caloy? Amo dya ang masami ko nga pamangkot sa kaugalingun ko. Wara ako ti matandaan nga ginpangaluyagan na ako ukon ginhambalan kang” I Love You” nga ginsabat ko man. Pero ang naman-an ko nga ang ginahimo na sobra pa sa tatlo ka tinaga nga pwede ihambal kang atun baba. Parehas abi kang amun pagparigus sa suba, nga kuno palawid lawid ginhawa sa idalum ka tubig. Pero sa idalum gali sikreto na ako nga ginasalum. Ang ana pagbatas sa pagsaka sa pinapha kang niyog para lang ana ako mabul-an kang pasablayon, ang pag-antos ka pas-an kang bugas kag saging nga akun balunon, ang pag-angkas kanakun sa likod kang baka ukon karbaw kon kami manglawig sa kahapunanon, kag duro pa nga mga bagay nga amo ra ang nagapabatyag kang anang paghigugma kanakun.
Dise-otso anyos run ako kang naga-eskwela sa Iloilo kang nabatian ko nga mangasawa kuno si Caloy. Nasubuan ako nga nasadyahan. Masubo kay nabatyagan ko ang kaimon kag ginapalangga ko man tana. Masadya hay naman-an ko nga paagi sa anang pagpangasawa makalikaw ako kana, hay naman-an ko nga bisan sara sa amon pamilya wara gid ti pabor kon mangin kami…
Tiyempo ka tag-rulumboy. Nagabusong ang bayi nga ginaimaw ni Caloy. Kang nagpauli ako sa amun, gintawag ako kanga kun pakaisahan, ”Binay! Manaka kita lumboy!” Sa akun paglabay sa balay nanda Caloy nakita ko sanda nga nagasarwanay sa sangka pinggan sa tampaan kang andang bintana. Dayun ko dalagan parayu agud malikawan ang nakita ko. Hasta nakaabot kami sa puno kang lumboy. Samtang ako nagapungko sa sangka sanga ka lumboy, nakita ko ang pag-abot ni Caloy kag didto man nag-agto sa sanga nga ginapwestuhan ko. Nanghagad ako mag pauli kag samtang sa dalan kami, gina hawidan na ko para mag istorya pero wara ako nag tugro ka tsansa. Nakita ko nalang nga ana gin-uba ang anang bayo kag gin-ubos irintuk ka magagmay nga nagahibi. Wara ako ti maintindihan sa mga hitabo. Pagka-aga, bantog sa lugar namun ang paglayas ni Caloy kag ana ginpalagyuhan ang bayi nga dapat na pakasalan sa wara ma man- i nga rason.
Bienti-uno anyos run ako kato kang may nagpangaluyag kanakun. Bata kang may sarang sa tupad kang baryo namun. Para malipatan si Caloy akun ginbaton ang paghigugma ni Iko sa kondisyon nga buligan na ako nga maka-obra sa abroad. Sa akun pagpanaw sa abroad sa bulig ni Iko, nakabulig ako sa akun mga ginikanan kag pirit ko nga ginlipatan ang mga matam-is nga panumduman kang amun imawanay ni Caloy. Nagdalum ang relasyon namon ni Iko hasta maglambot sa anum ka tuig nga nagresulta ka pagplano sa pagpakasal sa diin malipayon ang magtimbang nga bahin kang amun pamilya.
Sa ikatlo ka tuig ko sa abroad, nagsunod man si Iko kag rugto namun ginpapag-un ang matam-is nga relasyon. Bulan kang Disyembre, nag-uli ako sa Pilipinas dara ang pangako ni Iko nga masunod tana kanakun pauli pagkatapos kang tatlo ka bulan, para kami magpakasal. Naglipas ang tatlo ka bulan, tawag sa telepono ang akon nabaton nga hulaton pa gid kang dugang nga tatlo ka bulan hasta nag-abot ang sangka tuig, ang pobre nga Iko wara pagid makauli sa rason nga gusto na pa gid dugangan ang kwarta nga natipon para sa engrande nga kasal kag pagpundar ka pangabuhian. Samtang ako padayon nga nagapakigbato sa pagtiraw nga nag-agi sa liwat namun nga pagkitaay ni Caloy, sa wara gina lauman nga lugar.
Nagbakasyon ako sa Manila sa akun kapakaisahan kang nagkitaay kami ni Caloy sa diin nag presintar mag-imaw kanakun sa pagpanindahan para mamaraklun kang amun ralapwhan para sa iyapon. Hana run ako magsaka sa jeep kang, “Ay Binay, indi dyan sa tricycle tatun masakay,” hambal ni Caloy. Dali-dali ang pagsaka na sa nakaparada nga tricycle sa amun tubangan. Samtang nagadalagan ang amun ginasakyan hinali na nga ginbuol ang akon darwa ka alima kag ginkuom maghambal, ”Binay ginlipatan mo run gid bala ako kag ang atun mga inagihan? Basta tandaan mo lang nga bisan ano ang matabo tuguti lang ako nga palangga-un ikaw hasta sa kamatayon.” Ay abaw! Nagkuba-kuba ang akon dughan. May kun ano ako nga nabatyagan. May daw magnet nga nagdapya sa akun kalawasan. Hinali nga nagbalik ang tanan sa akun panumduman. Aaay…kontrolado ang tanan. Si Iko ang akun pakaslan, ang hutik sa akun huna-huna pero iba ang ginapitik kang akun dughan.
Disyembre 31, nagahirapit ang pagbulag kang tuig. Masadya namun nga ginsilebrar ang pag-abot kang bag-ong tuig imaw si Caloy. Libre kami nga mag-inuman wara ang mga mal-am. May kalamay-hati, suman kag manok nga letson para sa sumsuman. Amun ginsaruhan irimaw kang iba pa namun nga kaimawan. Alas dyies sa gabii akun nabatyagan nagpagkalingin kang ulo, kag ako nagsulod sa kwarto. Gusto nga mag pahuway anay, amo man ang pagsulod ni Caloy nga naga panghagad nga imawan mag-agto sa baylehan.
Lima ka minuto ang nagligad nga naggwa ang akun hinablos imaw kang iba nga kabataan kang hinali nga nagbalik kag magsagi panuktoktok nga ibuksan, amo man ang hinali ang mapwersa nga pagbukas kang bintana kang akun kwarto. Nagtampad ang mabangis nga itsura kang akon manong. May ginakaptan nga jungle knife, buta kang kaugut. Sa akon kanguyus akon naagaw ang wara ti tagub nga kutsilyo kag gintablog sa bintana. Sumbag wala tuo. Bukol sa lawas kag ulo ang akon naagum. Ang kaluluoy nga Caloy, nagapakit-luoy nga indi lang ako pagsakiton, istoryahan ang tanan kay wara kami ginahimo nga malain. Ang akon tiyo nga nagabatang sa sofa, nagkarasandad ka palagyo.
Pira ka minuto ang nagligad, nagguwa ako kag akon ginpangita si Calo. Sa likod kang andang balay, nagakabalaka ang isara kag isara kon ano ang natabo. Nakita ko si Caloy nagahaplak si binis-ak nga kahoy, duguon…Bahul nga kaluoy ang akon nabatyagan. Nagdapitay kami kag manago sa kawayanan. Wara namun mabatyagi ang mga tuslok kang siit sa amon kalawasan. Nagasinumbali ang sulo nga flashlight sa palibot…sa amon pamatyag, sigurado kami ang ginapangita parehas kang ginhambal kang sangka bata nga amun nasug-alaw nga” Manong, Manang panago kamo hay kon kamo makita patyon kuno kamo.”
Dayon ko kuot kang kwarta nga sulod kang akon bulsa tigana nga kilingkilingun sa bag-ong tuig. Gintugro ko kay Caloy kag maghambal, “Magparayu lang ikaw Caloy para malikawan ang gamo.” Ang sabat ni Caloy, “Binay patyon nanda ako sa atubangan mo indi takun malagyo kon indi ikaw magtawas kanakun.”
Nahimo ang gulpi nga desisyon. Nakita ko ang akun kaugalingun nga nagadapitay kami magrumbo kang kagurangan sa tunga kang kagab-ihon. Alas dose sa gabii, nagalinupok ang bilog nga baryo sa pagsug-alaw kang bag-ong tuig. Kami nagalakbay kang bakulod nga wara maman-i kon sa diin padulong. Amun naagyan ang marabung nga kabungarngaran. Nagdesisyon kami nga magpahuway kag rudto namon na pautwas ang amun mga naghibubun-ot nga baratyagon. Alas singko sa kasanagun, nagpadayon kami sa pagpanaw. Ginlakbay ang kabukludan, nagtabuk kang kasapaan kag kabantudan nga nagaangut kang sibalom kag Hamtic hasta sa amun nalambot ang baybayon kang Hamtic.
Sa binit kang baybay amun ginpundar ang mapag-un nga pagpalangga-anay sa pihak kang tanan nga pagkahadlok kag pagsikway kang akun pamilya. Nangin malipayon kami ni Caloy nga nagpakigbato sa pagtiraw kang panahon.
Sa kadya, malipayon kami nga nagapuyo nga ginbugayan kang darwa ka mapinalanggaun nga prinsipe kang amun kabuhi. Padayon nga nagahimakas sa pag pakigbato sa pagtiraw kang kapigaduhon kang pagpangabuhi pero malipayon kag kontento sa pagpalangga nga ginapatuhoy kang kada isara kanamun. Ang amun matam-is kag mapait nga kahapon sangka tanda kang amun matuod-tuod nga pag palangga nga wara ti makaupang bisan pa ang akun pamilya.
Kami naman ni Iko nangin masyado ka bahul ang kalibutan kanamun. Umpisa kang paghatod na kanakun sa airport hasta kadya wara pagid magsug-alaway ang amun banas. Kag nagapati ako nga kun ano man ang natabo sa amun relasyon nagin parti lang kang amun kabuhi kag nagapati man ako nga kami ni Caloy ang gintagna kang kapalaran nga mangin para sa isara kag isara. Kag kun ano man ang mga hitabo sa akun kabuhi, amo dya ang nagapapag-un kang akun pagkatawo. Ang matuod-tuod nga paghigugma lambatan mo man kang pana malusot gid ria.
________________________________
Si Jessica Montano Minguez taga-Luyang, Sibalom, Antique. Sa kadya,naga-obra sa Al Doha Sweets and Bakery sa Kuwait. Ginbata kang January 26, 1970.
Balay Sugidanun 
naka-relate ka lang:) salamat sa paghapit.
LikeLike