Ang Antique kag Albay sa Tasa kang Sarà-Sarà

Nayugit ako sa kaugalingon kang masug-alaw ko ang akun kamanul sa geyograpiya ka atun pungsod. Domingo it hapon kang Hulyo, semana kang pag-abot kang bagyo nga si Glenda, nagasakay ako sa dyip, sa Daraga sa Albay, nga sa amo nga oras nagkuri sa pagdalagan sa karsada sa kilid kang Daraga Public Market.

Trapik.

Kag nakita ko ang Bulkan Mayon, perpekto sa anang korte, daw nagatungtong lang sa ibabaw kang public market; daw naga-atubang lang kanakun kag kun itan-ay ko ang akun butkun, madawu na para sa amun pagkamustahanay.

Naglingling gid man ako sa bintana kang dyip. Amo kag sanag kang magic wand ka sangka diwata ang nagsaltik sa akun pensar:

Ako si Daragang Magayon nga imo gin-agto rugya. Sa akun tiilan, nagapananum sanda ka andang makaun. Kun sobra, mabaligya para sa iba pa nga garastusan. Natingala ikaw nga makita mo ako bisan sa diin ikaw mag-agto rugya sa Albay? Bukon lang rugto sa terrace mo sa Kalachuchi Room kang Balay de la Rama nga imo ginadayunan? Bukon lang halin sa mga kuwarto kag bintana nga salamin kang mga marahalun nga hotel sa Legazpi City? Bukon lang sa bantog nga Cagsawa Ruins nga ginadumog kang mga turista, parehas mo nga maagto man rugto sa rum-an? Nalipat ikaw nga bilang diyosa, duro ang akun mga mata, bangud ako man si Oryol, ang bida nga babayi sa epiko kang Bikol nga Ibalong? Kag ako man ang Ina kang Peñafrancia nga nagabantay sa akun mga sinakpan – mga deboto – amo nga wara ikaw it hadluk sa paglagaw rugya bisan ikaw lang isara?

Nag-utuy-utuy kadlaw ang akun kalag. Nasamitan ko sa akun mga bibig ang bilin nga sabor kang sangka order ko nga ice cream sa tatlo ka sabor: pili, tinutong, kag sili. Amo dya akun ginsakay sa dyip halin sa akun ginadayunan: ang 1st Colonial Grill nga nabasa ko sa tourism brochure nga nabuol ko sa front desk kang Balay de la Rama.

Sirum run pero indi pa ako magbalik sa ginadayunan. Madiretso ako sa Balay Cena Una. Sangka ancestral house dya nga ginhimo nga restaurant kag nagapatiraw kang mga kilala kag tradisyonal nga raha kang Bicol parehas kang pinangat, laing, tilmok. Bestseller man nanda ang beef pepper steak kag pork medallion. Nagaralaway ako mamensar, ilabi na bangud buhay gawa ang pondo kang dyip sa public market kag daw sa nagakanang-kanang ang mga tumpok kang prutas. Ay, ang kahang kang katumbal! Mahilig takun rugya kadya, kaysa sa tam-is kang kalamay, nga ginalikawan ko kadyang mga adlaw, sa akun dedikasyon sa healthy living.

Daw nagalutaw ako sa lupa kang magsulod sa ganhaan kang Balay Cena Una. Grabe ang kuba-kuba kang akun dughan; daw gina-ituk sa kalipay. Amo ako kadya kun naga-atubang sa kaanyag. Bisan pa, nasorpresa man ako sa akun excitement hay duro ruman akun nakita nga ancestral house: sa Silay, Talisay, kag Bacolod; sa Molo kag Jaro sa Iloilo; sa Vigan; sa Laoag; sa Intramuros, kag sa iba pa nga mga syudad sa atun pungsod. Siguro bangud wara ko dya ginalauman: wara ako nag-riserts, wara man namangkot sa akun mga abyan sa Naga diin ako naghalin antes rugya. Basta ginsundan ko lang ang pamatyag nga madiretso sa Albay kaysa magbalik lagi sa Manila. Amo gali dya, may nagahulat kanakun nga amo kadya nga grasya.

Bukas ang bintana kag nagasulod ang nabilin nga sirak kang sirum, nagahugpa sa lamesa nga himo sa una primera nga klase kang kahoy. Ang nagatabon, nagantsilyo. Tam-is ang yuhum kang mga waiter. Ako ang una nga kustomer hatud kang sirum. Gindara nanda ako sa ibabaw. Mas malapad kag nagabadlak indi lamang sa sirak kang adlaw sa mga dingding kundi sa mga lampara kag mga muwebles nga antigo. Nagpungko ako sa lamesa sa ingud kang bukas nga bintana kag nakapamensar: sa diin ikaw, palangga? (S’yempre, ginsulat ko dya lagi sa Note sa iPhone☺).

Nag-status update ako sa Facebook nga kanami pa lang kang lugar, nabusog run ako. Gani indi ko gusto mag-uyang kang pagkaun kag kwarta; dapat maubos ko gid ang akun order (gamay man-an ako magkaun). Ginpili ko ang Refreshing Wild Fern Salad kag Tinutungang Kape ukon Rice Coffee.

Nayugit ruman ako. Pero sa dyang tion, may sam-id kang pait sa panumduman. Nabatyagan ko gid ang kurit na sa dughan kang mainum ko ang tinutungang kape ukon rice coffee nga wara gali it iba kundi ang atun sarà-sarà!

Sin-o ang wara nakainum kadya kang bata? Ilabi na kun taga-baryo? Imahen dya kang kaimulon para kanakun, ‘tung mga adlaw sa dekada 80-90 sa tiempo kang tag-ururan kag grabe ang lamutak kang lao sa mga taramnan kag aragyan. Sarà-sarà sa aga antes mag-eskwela bangud wara it barakal kang kape. Kag bisan pa may kape, para lang dya sa mga mal-am! Kadu kuno sa bata. Sarà-sarà bilang dapli sa mainit nga kan-un. Ano na lang linugaw sa sartin man! Pakaisa na kadya ang hinanggup: tubig nga ginatughong sa pinggan nga may mainit nga kan-un. Huod sabaw, hay wara it tuod nga sabaw kang tinola nga manok ukon isda. Kag para may sabor, bubudan mo e kang asin.

Kaimulon. Amo dya ang kamatuoran nga nagatabid kang tinae kang Antique kag Albay, kang Panay kag Bicol, kag sa iba pa nga mga rehiyun sa pungsod. Aragyan kang bagyo ang Bicol, ilabi na ang Albay. Nasalbar kami sa Sur sa Antique kang bagyo Yolanda ka isarang tuig nga nangguba sa Norte pero hay ang kakaging kang lupa, ang bangag, labi man nga nagapapuraut sa mga mangunguma. Parehas kang duro nga mga Bikolano, ang pagpa-amulya natun sa Manila kag sa mga syudad sa nagkalain-lain nga rehiyun kang kalibutan.

Tinutungang kape/rice coffee anang ngaran kang liwan ko tana masug-alaw kag masaboran. Sa dyang Balay Cena Una, pinanubli sa panahon kang Kastila nga kinahanglan i-remodel para padayon mangin relevant sa ginadara kadya nga kita sa tag-iya kag buwis sa gobyerno. Rayu-rayu gid sa balay namun kauna nga kawayan. Karayu run man katung mga aga kang pag-inum kang sarà-sarà, nga wara namun ginpili nga magbugto sa menu kang masarangan ipakaun ka amun mga ginikanan. Kundi sangka pag-agwanta. Kar-un, sa pag-inum ko kadya sa dyang restaurant, sa presyo nga masarangan ko bisan pira pa ka tasa, nami pensarun nga handumanan gilang man ‘tung panahon kang kaimulon. Pero sin-o akun intuon, lahugun, butigan?

Naka-angkun lang ako kang ikasarang para makapili kang makaun kadya. Kag kon sa diin nga lugar. Pero imol gihapon ako. Imol gihapon kami. Kita, ang atun mga probinsya, ang bilog nga pungsod. Ilabi na bangud ang pinangat, ang laing, ang tinutungang kape, labi man nga nagamahal sa anda run pagkaiwat. Parehas ka atun mga bugas.

Wara it sarà-sarà nga mainum ko pag-uli kadya sa balay sa Antique. Sigurado ako, bisan libuton ko pa ang bilog nga baryo. Mabayad run ako sa mahimo kadya kun mag-insister ako nga mag-inum liwan. Indi gani, mag-agto sa sangka marahalun nga restawran para i-order dya. Kag wara gani ako it may mapensar nga sangka restawran ukon coffee shop, sa Iloilo man ukon sa Manila. Kinahanglan ko magbalik rugya sa Balay Cena Una.

Hay maan lang, ang sinauna! Daw sa mabatian ko man ang kadlaw ni Daragang Magayon. Gusto ko patihan nga naham-ut man tana, sangka simpatiya kanakun, hay bisan gani ang anang kaanyag kag kataas, indi makapugung sa anang mga sinakpan sa pagbiya sa anang lupa.