Ginbalikan ko ang ginatapos nga pangarwa nga nobela kag naliwan dya halin sa umpisa. May lain kag bag-o nga tunog nga nagtupa sa akun pamatin-an. Lirikal gihapon, daw sa nagakanta, nga may pagka-kontemporaryo. Nabatian ko ang pag-blah-blah-blah kag ‘whatever’ kang manug-istorya, ang utuy-utuy nga kadlaw sa pagtinarsa, kag ang pagpanghikay nga duna man kanatun.
Nadumduman ko ang sangka komento sa akun mga istorya: ‘Mga buut, mga mayad nga tawo ang imo mga karakter.’
I resolved to write about evil lurking in the heart of every man and woman.:)
Lunes hasta Huwebes akun klase. Sangka klase kun Lunes kag Miyerkules, tatlo kun Martes kag Huwebes. Gauli lagi ako sa condo. Nasadyahan ako nga makasulat liwan ako sa kaugalingon nga espasyo: ma-tolerate ko run ang makita nga higku sa salug kag kagahud run kang coffee shop sa guwa. Ginpalabtik ko sa sekretarya kang dept., lahug pay kun pwede pa lang, nga unless matter of life and death, indi ako pag-awatun sa kun ano nga mga meeting. Daw sa ka-evil gid man; kadya pa lang, gusto ko run magtinikal para indi maawat.
Nakasulat ka pira ka dugang nga pahina kag nakuntento. Pagkatapos, ka-Sabado, nagka-urge ako nga magguwa. Daw sa ginakarat. Nag-long skirt pa ako. Sa Greenbelt 5. Andut kun sa Greenbelt 5 gid nga matentar maggasto. Luwas sa nabaton nga text message halin sa sangka shop diin may loyalty card ako, kag may gift pack sanda hay birthday month ko, nag-crave ako kang sangka moment kang pagmuni-muni. Hay, obra dyang pagbatyag – dyang pag-emo. Kag gusto ko himuon dya samtang nagakaun, isarahanun, sa restaurant nga Padre Damaso nga may tag line ‘Subversive Filipino Cuisine.’ Pirme ako rugya ga-agto, duro run ang nadara nga abyan.
Nag-order ako kang ‘Sikreto ni Maria,’ ang specialty menu sa amo nga adlaw. Kag nakautuy-utuy ako kadlaw (hipus lang, s’yempre: daw buang:) bangud nahambal sa kaugalingon nga ‘burung ko man daw nga daw ginatulud gid ako nga rugya maagto, gali kara hay rugya ko masulat – sa pensar – ang una nga pahina kang nobela.’ May ginakabig run ako nga una nga pahina, s’yempre, pero hay, feeling ko, mas amo dya. Hay, may amo ako kadya nga ka-artehan kun nagasulat – kag nagabatyag.
Teknikal ang pagsulat, pero, kag, bahul nga porsyon kadya, intuitive man – gid.
Te, rugya ang nasulat ko – dasig lang – kang Sabado. Basi may tiempo kamo sa pag-feedback, pasalamatan ko gid: tampuyung man ukun ituk. Hay sa matuud lang man, gasulud man ang pamensarun nga ‘Yugs, daw wara man dya it pulus ang ginasulat ko. Dyang pagsulat. Sagi gid takun ka ‘limpyo’ kang pahina kada pahina pagkatapos, laktudan lang man kang evaluator ukon kang manugbasa.’
Masabat ang sangka bahin kang utuk nga ‘pero wara bay kita nagasulat para sa amo nga rason kundi sa katumanan – sa pag-appropriate – kang limug nga ginapamatian mo sa pensar kag kang mga hitabo nga ginapanan-awan (mind’s eye)? Sigeha lang, may isara ukon darwa nga maka-gets kanimo.’:):)
HALIN SA ‘KAMATAYUN SA ISLA BORACAY
ANTES ANG UMPISA
Pauna, Sangka Kumpesar
Nagaturo ang tun-og sa mga dahon kang saging-saging kag bakhaw, nagabasa kang uhot nga natumpok sa andang puno, diin nagahumlad ang sangka makul.
Ginkaun ko dya kaina sa kusina ni Acay Amba sa Sugidanun Inc. bilang fresh king oyster abalone, lakut ang woodear nga wara it iba kundi ang talinga kang balabaw nga nagatubu sa patay nga kahoy, rugya nahamyang sa dalan, sa guwa, sa kilid kang baba kang Kuweba kang Kurulaknit sa Bukid Yapak, sa dyang isla nga ginatawag Boracay. Sa mapati man kamo ukun sa indi, naghalin dyang ngaran sa ‘bura ni Acay.’
Matuod, wara it iba run nga kahulugan dyang isla kanakun kundi ang mga sugidanun ni Acay Amba: ang pagkadura ka anang tatay, si Mal-am Nito, nga daw ginlamon kuno kang kabukidan kadyang isla, ang pagpabitay (ukun binitay?) nanday Henry Butler II, ang ermitanyo nga doktor nga Kano sa guab kang Diniwid kag ni Matapunay, ang Ati nga lin-ay, kag si Nonoy ‘Itik,’ alyas Bakero Boy, nga nagpasimpalad sa pagsagap kang mal-am nga kahoy nga inyam agud madagit kang pispis kang mga Ati kag malagaw rapit sa adlaw para sa anang pagkabanhaw.
Rapuyut pamatian, daw tig-ab sa ibos nga himo sa bag-ong ani nga pilit. Bisan pa, nagduha-duha ako sa pagtuman kadyang lihog kanakun ni Acay Amba: sa pagpamati, para isulat, bisan pa (hay) panahon run kadya nga mas ginalantaw ang sugidanun kaysa ginabasa. ‘Cliché,’ kadlaw ko, ang una ko nga sabat kana kang mabatian ang anang limug sa cellphone. Sa America run ako, naga-grocery sa amo nga oras sa Whole Foods sa Austin, nagabutang sa cart kang darwa ka putus kang saging nga rikondal, organic. ‘Man-an mo man nga buhay run ako wara pagsulat. Amo bay gani dya ang ginasukna mo kanakun nga bahul ko nga sala? Luwas sa akun pag-migrate? Nalipat ‘kaw haw: blogger lang man bay takun, bukun writer.’
Nag-utuy-utuy kadlaw si Acay Amba, daw lagpok kang nagahurulug nga batwan. Pinurut ko dya nga nakauli sa liko-liko nga dalan kang Antique ang amun istorya, kag nagpahuway rugto sa bahul nga bato sa Siran-an Hot Spring sa Anini-y.
Man, bat-ulan gid dyang si Acay Amba, dyang atun manugsugidanun. Mapati kamo kanakun, hay bisan si Nonoy Itik gani, nagriligid dun sa banglid kag bisan daw palidun dun kang grabe kabaskug nga hangin sa Sitio Bolabog, wara na gihapon ginpauntat sa pagpasimpalad kun wara na ginpasikto kana nga man-an na ang himuon para mapierde ang maranhig.
Rugya ako kar-un nga adlaw sa Boracay, sangka cliché. Kun nadumduman ninyo, halin pa sa mga nobela ni Jose Rizal, nagaumpisa dya sa pag-uli, sa pagbalik kang bida sa anang banwa. Bisan pa, sa tuod lang, bukun ako ang bida rugya kundi si Acay Amba. Bukun dya parte kanakun, kundi parte sa handum ni Acay Amba nga mabantala sa bilog nga kalibutan ang sugidanun nanda nga mga Ati (bisan pa sangka kalibugan tana). Huod, may amo (gihapon) tana kadya nga handum kag dumut, nga daw mapondo ang tanan kag mamati kana, hay may ginahuptan tana nga sugidanun kang Boracay, dyang Station 1, 2, 3, bilang mga burial ground, sacred ground kang mga Ati nga huod, pamatian kang gobyerno agud itugro kananda ang ginapakigbato nga ancestral domain.
Na-blog ko run sa Simply Ging-ging sa WordPress, si Erap pa ang presidente, nga bukun run tana ang magkahagugma nga nagasiubay sa payong kag nagakupuay ang kahulugan kang uran kanakun, bukun bisan kang pagkalagtum kang mga tanum. Pero sa gihapon, cliché man, nag-uli ako, rugya nagabalik, kag sa edad nga 32, matuon maglangoy.
Nagatindug ako, rugya kadyang aga, sa baba kang Kuweba kang Kurulaknit sa Bukid Yapak. Nagaidlak ang tun-og sa mga dahon kang saging-saging kag bakhaw kag nagahumlad ang sangka makul sa uhot. Rugto sa Station 1, sa Sugidanun Inc., nahaya si Acay Amba, ikatlo run ka adlaw.
Isara pa ruman ka cliché: kun san-o may patay, amo kag makauli. Daw lahug man, bisan pa tuod (ukun bangud tuod) kang mga tawo nga kuno nagasulud lang sa simbahan kun kasal-bunyag-lubung. Duro-duro run man ka nobela kag pelikula ang nagapakita nga kaimaw sa kamatayun ka sangka importante nga karakter, ang pagkadiskubre kang sangka sikreto, kang sangka paranubliun, ukun ang pagtukib sa kamatuoran, ukun ang pagsagap sa sangka tawo. Tanan dya, mahimo mahambal nga rugya man sa sugidanun ni Acay Amba.
Pangumpisar: Wara ako nagapanagap kang kaluwasan sa sala, ukun kang sangka sahi kang pagkabanhaw, parehas ni Nonoy Itik. Pero nagpasugut ako sa dyang gusto ni Acay Amba agud madara kana dyang anang kamatayun.
Masaburan ko dya sa akun laway: pinabukalan nga makul nga nasawsaw sa sinamak.
(NAGAPADAYON)
Balay Sugidanun 
One thought on “Sangka Pahina Halin sa Nobela nga ‘Kamatayun sa Isla Boracay’”